ครูบ้านนอก

๑. ความเป็นมาและความสำคัญ

๑.๑ ความเป็นมาและสภาพปัญหา

พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พุทธศักราช 2542 และที่แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545 มาตรา 47 กำหนดให้มีระบบการประกันคุณภาพ เพื่อพัฒนาคุณภาพและมาตรฐานการศึกษาทุกระดับ แนวทางการพัฒนาคุณภาพการศึกษาจำเป็นต้องอาศัยกระบวนการปฏิบัติอย่างหลากหลาย ซึ่งประกอบด้วยกระบวนการที่สำคัญ คือ กระบวนการบริหารจัดการ กระบวนการจัดการเรียนรู้และกระบวนการนิเทศ ติดตาม ประเมินผล กระบวนการนิเทศภายในมีกำหนดไว้ในกฎกระทรวงว่าด้วยระบบหลักเกณฑ์ การนิเทศการศึกษาเป็นสิ่งจำเป็น สำหรับหน่วยงานทุกระดับ ดังนั้น ภารกิจที่สำคัญประการหนึ่งของผู้บริหารก็คือ การนิเทศ โดยเฉพาะการนิเทศการสอนของครูให้มีการพัฒนาและส่งเสริมการจัดการเรียนรู้ให้บรรลุวัตถุประสงค์ การนิเทศมีความสำคัญต่อการจัดการเรียนการสอนอย่างยิ่ง ในบางครั้งแม้ครูจะใช้ความสามารถ ในการจัดกิจกรรมตามที่วางแผนไว้แล้วก็ตาม อาจจะมีบางสิ่งบางอย่างขาดตกบกพร่องทำให้การสอนขาดความสมบูรณ์ ดังนั้น หากมีบุคคลอื่นได้ชี้แนะ แนะนำ ให้ความช่วยเหลือ ก็ย่อมเกิดผลดี การนิเทศจึงเปรียบเหมือนกระจกเงา ที่คอยส่องให้เห็นภาพการสอนของครูและเป็นกระบวนการที่เสริมสร้างการสอนของครูให้มีประสิทธิภาพ เพื่อเป็นข้อมูลในการวางแผนในการพัฒนาการศึกษา การสร้างสื่อและนวัตกรรมการเรียนรู้ให้เหมาะสม ในการจัดการเรียนรู้ให้กับผู้เรียนได้ถูกต้องตามจุดมุ่งหมายของหลักสูตรสถานศึกษา โดยเน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ และยังเป็นการสร้างความตระหนักให้กับครูถึงปัญหาเกี่ยวกับการจัดการเรียนรู้ให้สามารถแก้ไขปัญหาได้ และสร้างขวัญกำลังใจให้กับครูผู้สอนอีกด้วย การนิเทศการศึกษา นับว่ามีบทบาทสำคัญต่อการพัฒนาครูให้สามารถจัดกิจกรรมต่างๆ และกระบวนการเรียนรู้ให้บรรลุผลตามจุดหมายของหลักสูตรได้ แต่ในสภาพปัจจุบันมีข้อจำกัดหลายประการที่ทำให้ไม่สามารถปฏิบัติการนิเทศการศึกษาได้อย่างครบถ้วน จึงทำให้ไม่สะดวกในการปฏิบัติงานนิเทศ และบุคลากรศึกษานิเทศก์มีค่อนข้างน้อย ดังนั้นระบบการนิเทศการศึกษาที่เหมาะสมก็คือ การนิเทศภายในโรงเรียนเพราะสามารถดำเนินการได้อย่างต่อเนื่อง

๑.๑.๑ วิเคราะห์ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน ทั้งในภาพรวมของสถานศึกษาเพื่อกำหนดเป้าหมายที่ชัดเจนในการพัฒนาตามรูปแบบ

จากการจัดการเรียนการสอนของนักเรียนปีการศึกษา ๒๕๖๖ ในภาพรวมพบว่า นักเรียนส่วนใหญ่มีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนต่ำ เกิดภาวะถดถอยทางการเรียนรู้ ทางโรงเรียนจึงจำเป็นต้องพัฒนาการจัดการเรียนรู้ของครูและนักเรียนเพื่อพัฒนาคุณภาพการศึกษาและยกระดับผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียนให้สูงขึ้นตามเกณฑ์ที่โรงเรียนตั้งเป้าหมายไว้ ด้วยเหตุผลดังกล่าว จึงได้ดำเนินการพัฒนาการนิเทศภายในโรงเรียน โดยมุ่งเน้นพัฒนาคุณภาพนักเรียนในภาพรวม เพื่อพัฒนาผู้เรียนให้มีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนที่สูงขึ้นอย่างต่อเนื่องและยั่งยืน

๑.๑.๒ นำเสนอความเป็นมาและความสำคัญของปัญหาที่จะแก้ไข/พัฒนา

การนิเทศภายในโรงเรียน โรงเรียนได้มีการวางแผนการดำเนินงานนิเทศภายในโรงเรียน อีกทั้งพัฒนากระบวนการนิเทศภายในไปใช้จริง ประเมินผลการเรียนรู้ของครูผู้สอน เพื่อให้ผู้เรียนได้พัฒนาเต็มตามศักยภาพ โดยการใช้สื่อ นวัตกรรมการเรียนรู้ เพิ่มศักยภาพครู มีการพัฒนา ติดตาม ดูแลช่วยเหลือนักเรียนให้มีคุณลักษณะอันพึงประสงค์ ๘ ประการและค่านิยมหลัก ๑๒ ประการ อย่างเป็นระบบและส่งผลให้นักเรียนมีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนที่สูงขึ้น อีกทั้งเพื่อพัฒนาคุณภาพผู้เรียนคุณภาพสถานศึกษาและกระบวนการบริหารจัดการของโรงเรียนบ้านเหนือคลองให้บรรลุวิสัยทัศน์ของโรงเรียน จึงได้นำนวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง” เพื่อส่งเสริมการจัดการเรียนรู้ ที่ส่งผลต่อคุณภาพของผู้เรียน ต่อสถานศึกษาให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้นและผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียนที่สูงขึ้น

๑.๑.๓ มีการวิเคราะห์ปัญหาและจัดลำดับความสำคัญของปัญหา

โรงเรียนบ้านเหนือคลองได้ดำเนินการวิเคราะห์ปัญหา ผลจากการจัดการศึกษาที่ผ่านมา โดยศึกษาข้อมูลสารสนเทศด้านผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของโรงเรียน จัดประชุมระดมความคิดเห็นจากข้าราชการครูและบุคลากรภายในโรงเรียนเพื่อวางแผนร่วมกันกำหนดเป้าหมาย ปรับวิสัยทัศน์ พันธกิจ กลยุทธ์ แผนปฏิบัติการ ให้สอดคล้องกับสภาพปัญหา ความต้องการ บริบทของสถานศึกษา พร้อมทั้งระดมทรัพยากร จัดสรรงบประมาณ มอบหมายผู้รับผิดชอบดำเนินการตามแผนงานเพื่อให้บรรลุเป้าหมายที่กำหนด มีการดำเนินการนิเทศ ติดตามสรุปผลการดำเนินงานอย่างเป็นขั้นตอน รายละเอียดข้อมูลหลักฐาน ได้แก่ แผนปฏิบัติการ แบบสำรวจสภาพปัญหาและความต้องการ รายงานการประชุม ข้อมูลการวิเคราะห์ SWOT Analysis คำสั่งมอบหมายงาน กิจกรรมนิเทศภายใน โครงการพัฒนาคุณภาพนักเรียนระดับประถมศึกษา โครงการพัฒนาอาคารสถานที่และ โครงการส่งเสริมการเรียนรู้ด้านICT โครงการพัฒนากระบวนการบริหารและการจัดการศึกษาตามหลักธรรมาภิบาล โครงการพัฒนาศักยภาพครูละบุคลากรทางการศึกษาให้มีประสิทธิภาพ ข้อมูลสารสนเทศด้านผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนและสื่อการเรียนรู้ ซึ่งได้นำข้อมูลดังกล่าวมาจัดลำดับความสำคัญ นิเทศ ติดตามให้บรรลุตามวัตถุประสงค์

๑.๑.๔ ศึกษาวิเคราะห์ปัจจัยภายใน/ปัจจัยภายนอกที่ส่งผลต่อการพัฒนาคุณภาพตามบทบาทของสถานศึกษา

โรงเรียนได้ดำเนินการวิเคราะห์ปัจจัยภายในและปัจจัยภายนอกส่งผลต่อการพัฒนาคุณภาพตามบทบาทของสถานศึกษา คือ จุดเด่น จุดที่ควรพัฒนา เพื่อวางแผนพัฒนาคุณภาพการศึกษาให้สูงขึ้น

จุดเด่น

1. โรงเรียนมีวิสัยทัศน์ เป้าหมาย พันธกิจ กลยุทธ์และแนวทางในการพัฒนาที่กำหนดไว้ชัดเจน

๒. โรงเรียนส่งเสริมให้ข้าราชการครูและบุคลากรทางการศึกษาพัฒนาตนเองอย่างสม่ำเสมอ ส่งเสริมขวัญกำลังใจในการปฏิบัติงาน และการปฏิบัติตนตามจรรยาบรรณวิชาชีพครู

๓. โรงเรียนจัดบรรยากาศภายในห้องเรียน ภายนอกห้องเรียนที่เอื้อต่อการจัดการเรียนรู้

๔. โรงเรียนมีการจัดสรรงบประมาณเหมาะสมตรงตามความต้องการสอดคล้องกับแผนปฏิบัติการ

จุดที่ควรพัฒนา

๑. พัฒนาให้นักเรียนมีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนที่สูงขึ้น

๒. จัดระบบเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อสนับสนุนการบริหารจัดการและการจัดการเรียนรู้ที่เป็นระบบ

๑.๑.๕ เลือกปัญหาที่มีความเป็นไปได้ในการแก้ไข/พัฒนา

การนิเทศภายในโรงเรียน เป็นวิธีการสำคัญอย่างหนึ่งในการบริหารการศึกษาที่มีผลต่อการพัฒนาคุณภาพนักเรียนให้สูงขึ้น เพราะเป็นกิจกรรมที่ช่วยให้ผู้ปฏิบัติงานภายในโรงเรียนสามารถปฏิบัติงาน ในขอบเขตที่ตนเองรับผิดชอบประสบผลสำเร็จเป็นไปตามมาตรฐานและสอดคล้องกับระเบียบ วิธีการดำเนินงาน

ที่กำหนดไว้ การนิเทศภายในโรงเรียนจึงเป็นยุทธวิธีที่ผู้เกี่ยวข้องควรหาแนวทางดำเนินการให้เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ

๑.๒ แนวทางการแก้ปัญหาและการพัฒนา

๑.๒.๑ บุคลากรและผู้เกี่ยวข้องมีส่วนร่วมในการกำหนดแนวทางการแก้ปัญหาและการพัฒนา

โรงเรียนมีการวิเคราะห์สภาพปัญหาและผลการจัดการศึกษาในปีที่ผ่านมา โดยการศึกษาข้อมูลสารสนเทศจากผลการนิเทศ ติดตาม ประเมินผลการจัดการศึกษา และจัดประชุมระดมความคิดเห็นจากบุคลากรภายในโรงเรียนเพื่อร่วมกันวางแผน กำหนดเป้าหมาย ปรับวิสัยทัศน์ พันธกิจ กลยุทธ์ แผนปฏิบัติการประจำปีงบประมาณให้สอดคล้องกับสภาพปัญหา ความต้องการ บริบทของโรงเรียน พร้อมทั้งระดมทรัพยากร จัดสรรงบประมาณ มอบหมายผู้รับผิดชอบดำเนินการตามแผนงานเพื่อให้บรรลุเป้าหมายที่กำหนด ให้สอดคล้องกับสภาพปัญหาและการพัฒนา นิเทศ กำกับ ติดตามและประเมินผล สรุปผลการดำเนินงานโดยใช้หลักการพัฒนาผู้เรียนและใช้ระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียน ทำให้ผู้เรียนมีคุณภาพ เน้นครูปฏิบัติงานโดยใช้หลักการมีส่วนร่วม ทำงานด้วยความเต็มใจ เต็มกำลัง เต็มเวลา เต็มความสามารถ ภายใต้กรอบการบริหารงาน ๔ งาน ได้แก่ กลุ่มงานบริหารบุคคล กลุ่มงานบริหารวิชาการ กลุ่มงานบริหารงบประมาณและกลุ่มงานบริหารทั่วไป

๑.๒.๒ กำหนดเป้าหมายในการพัฒนาคุณภาพที่เหมาะสม สอดคล้องกับสภาพปัญหา

โรงเรียนได้กำหนดเป้าหมาย วิสัยทัศน์ และพันธกิจของโรงเรียนไว้อย่างชัดเจนและสอดคล้องกับบริบทของโรงเรียน ความต้องการของชุมชนโดยครูทุกกลุ่มสาระการเรียนรู้ร่วมประชุมและวิเคราะห์ SWOT Analysis นำแผนไปปฏิบัติ ปรับปรุงพัฒนางานอย่างต่อเนื่อง ครูและบุคลากรทางการศึกษาปฏิบัติหน้าที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพได้รับการนิเทศภายในทุกคนตามปฏิทินที่ได้ร่วมกันกำหนดไว้ และมีการกำหนดเป้าหมายในการพัฒนาอย่างต่อเนื่องเหมาะสมกับสภาพปัญหาและความต้องการ ดังนี้

๒.จุดประสงค์และเป้าหมายของการดำเนินงาน

วัตถุประสงค์

๑) เพื่อพัฒนาการนิเทศภายในให้มีประสิทธิภาพโดยนวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง”

๒) เพื่อยกระดับผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของผู้เรียนให้สูงขึ้น

๓) เพื่อพัฒนาคุณลักษณะอันพึงประสงค์ของผู้เรียน

เป้าหมาย

๑) ครูทุกคนได้รับการนิเทศภายใน

๒) ผู้เรียนมีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนที่สูงขึ้นและมีคุณลักษณะอันพึงประสงค์

๓. กระบวนการพัฒนานวัตกรรม

๑) สภาพปัญหาก่อนการพัฒนา

โรงเรียนบ้านเหนือคลอง เป็นโรงเรียนขนาดเล็ก มีครูผู้สอนไม่ครบชั้น จัดการเรียนการสอนทางไกลผ่านดาวเทียม (DLTV) และเนื่องด้วยการแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา ๒๐๑๙ ส่งผลให้ทางโรงเรียนไม่สามารถเปิดเรียนตามปกติได้ จึงได้จัดการเรียนการสอนโดยใช้รูปแบบ Online และ On Hand ตามความพร้อมของนักเรียน พบว่า ในการจัดการเรียนการสอนดังกล่าว ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียนไม่บรรลุตามเป้าหมายของสถานศึกษา กล่าวคือ นักเรียนส่วนใหญ่มีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนต่ำทั้งในระดับสถานศึกษา และระดับชาติ คุณลักษณะอันพึงประสงค์ ทางโรงเรียนจึงจำเป็นต้องพัฒนาการจัดการเรียนรู้ของครูและนักเรียน เพื่อพัฒนาคุณภาพการศึกษาและยกระดับผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียนให้สูงขึ้นตามเกณฑ์ที่โรงเรียนตั้งเป้าหมายไว้ ด้วยเหตุผลดังกล่าว จึงได้ดำเนินการพัฒนาการนิเทศภายในโรงเรียน โดยมุ่งเน้นพัฒนาคุณภาพนักเรียนในภาพรวม เพื่อพัฒนาผู้เรียนให้มีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนที่สูงขึ้นอย่างต่อเนื่องและยั่งยืน

๒) การออกแบบนวัตกรรมเพื่อการพัฒนา

โรงเรียนบ้านเหนือคลอง ได้สร้างนวัตกรรมโดยการนำรูปแบบการนิเทศภายในที่สอดคล้องกับวัตถุประสงค์และเป้าหมาย มีการกระจายหน้าที่ความรับผิดชอบ ตามภารกิจและขอบข่ายงาน ให้บุคลากรมีส่วนร่วมในการออกแบบนวัตกรรมด้านการนิเทศภายใน โดยยึดหลัก PDCA ในการดำเนินงานสร้างนวัตกรรมการออกแบบนวัตกรรม เพื่อพัฒนาและยกระดับผลสัมฤทธิ์ของนักเรียนในรูปแบบนวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง”

Model นวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง” มี 6 ขั้นตอนดังนี้

๑. ระดมสมองสืบค้นปัญหา มีจุดมุ่งหมายเพื่อร่วมกันวิเคราะห์องค์กร สภาพปัญหาของโรงเรียน พบว่า

- ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของผู้เรียนระดับสถานศึกษาและระดับชาติ ไม่เป็นที่น่าพึงพอใจ

- การนิเทศภายในขาดความต่อเนื่องและยังไม่ครอบคลุม

๒. ศึกษาแก้ไขปัญหา มีจุดมุ่งหมายเพื่อสร้างความเข้าใจ ยอมรับปัญหาและพร้อมที่จะแก้ปัญหา

๓. ตระหนักร่วม มีจุดมุ่งหมายเพื่อสร้างความตระหนัก ความรับผิดชอบในการพัฒนาตนเอง พัฒนา

นักเรียน พัฒนาโรงเรียน ทุกคนเห็นความสำคัญของการพัฒนา รู้บทบาทหน้าที่ของตนเอง

๔. สรรหานวัตกรรม มีจุดมุ่งหมายเพื่อรวมพลังความคิด และการแลกเปลี่ยนเชื่อมโยงประสบการณ์ ทุกคนกำหนดเป้าหมายการปฏิบัติงานของตนเองแล้วนำมากำหนดเป้าหมายของโรงเรียน จัดทำบันทึกการนิเทศ เครื่องมือการนิเทศ ออกแบบการนิเทศ เกิดเป็นรูปแบบนวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง”

๕. นำสู่การปฏิบัติ มีจุดมุ่งหมายเพื่อนำนวัตกรรมไปใช้เป็นขั้นตอนการนิเทศแบบพลังร่วมโดยผู้บริหารนิเทศครู ครูนิเทศครู ครูนิเทศนักเรียน ดังนี้

๑) ร่วมประชุมชี้แจงการใช้นวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง”

๒) ร่วมประชุม สร้างความรู้ ความเข้าใจ ในการนำนวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง”ไปใช้ในการนิเทศภายใน

๓) ดำเนินการจัดการเรียนรู้ทุกกิจกรรมให้สอดคล้องกับนวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง”

๔) นิเทศ กำกับ ติดตาม และให้ข้อเสนอแนะการดำเนินการพัฒนาการจัดการเรียนรู้และกิจกรรมต่างๆในการใช้นวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง”

๕) ประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การนำนวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง” ไปใช้ในการจัดการเรียนรู้ ๘ กลุ่มสาระการเรียนรู้และการจัดกิจกรรมพัฒนาผู้เรียน

๖) ร่วมประชุม สรุป รายงาน ติดตาม และประเมินผลการใช้นวัตกรรม “การนิเทศแบบพลังร่วมสู่สถานศึกษา 5Gs : เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง”

๗) จัดทำรูปเล่มรายงานผลการใช้นวัตกรรมและจัดทำเอกสารเผยแพร่นวัตกรรม

๖.พัฒนาสู่ความสำเร็จ มีจุดมุ่งหมายเพื่อสรุปผลการดำเนินการนิเทศภายใน เปรียบเทียบภาพความสำเร็จกับเป้าหมายที่กำหนดไว้ พร้อมรวบรวมผลงานที่ประสบความสำเร็จ ร่วมชื่นชม ยกย่องและเผยแพร่ผลงาน

สถานศึกษา ๕Gs หมายถึงกระบวนการนิเทศภายในแบบพลังร่วม ที่มุ่งเน้นให้นักเรียนเป็นคนเก่ง คนดี มีคุณภาพ ดังนี้

G1 : Good Governance การบริหารจัดการดี

G๒ : Good Envir0nment สิ่งแวดล้อมดี

G๓ : Good Cooperation ความร่วมมือดี

G๔ : Good Teachers ครูดี

G๕ : Good Learners ผู้เรียนดี

โดยมีเป้าหมายให้นักเรียน เก่ง คิด ดี สุข พอเพียง

เก่ง : ส่งเสริมให้นักเรียนมีผลการเรียนดี

คิด : ส่งเสริมให้นักเรียนมีทักษะกระบวนการคิด คิดเป็น คิดดี ทำเป็น แก้ปัญหาได้

ดี : ส่งเสริมให้นักเรียนเป็นคนดี มีคุณลักษณะอันพึงประสงค์ ๘ ประการ

สุข : ส่งเสริมให้นักเรียนอยู่ร่วมกับผู้อื่นอย่างมีความสุข

พอเพียง : ส่งเสริมให้นักเรียนดำเนินชีวิตตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๒ เงื่อนไข (ความรู้และคุณธรรม) ๓ หลักการ (พอประมาณ มีเหตุผล มีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดี) ๔ มิติ ( วัตถุ/เศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม วัฒนธรรม)

เว็บน่าสนใจ