|
ใครยังจำหนังฮอลลีวู้ดเรื่อง Splash ได้บ้างคะ พระเอกทอม แฮงค์ (วัยหนุ่ม) เล่นเป็นหนุ่มชาวนิวยอร์กที่พบรักกับนางเงือกสาว แสดงโดยดารีล ฮันนาห์ จำได้ว่าเธอช่างปรากฏตัวอยู่ในฉากใต้น้ำได้แนบเนียน และว่ายน้ำได้สวยราวกับเป็นนางเงือกจริงๆเสียด้วย
พูดถึงเงือก ถ้าไม่นับสมญาของนักว่ายน้ำหญิง เรามักนึกถึง mermaid สาวสวยครึ่งคนครึ่งปลาใช่ไหมคะ วันนี้ขอชวนคุยถึงความเป็นมาของคำนี้กันดีกว่า
ถ้าสามารถย้อนอดีตเดินทางกลับไปถึงสมัยอยุธยาตอนต้น ลองไปถามชาวกรุงศรีฯถึงเงือกละก็ เขาจะรู้จักดี แต่ถ้าถามถึงครึ่งคนครึ่งปลา ชาวอยุธยาก็อาจจะส่ายหน้าว่าไม่ใช่ เพราะเงือกในความหมายของเขา คืองูค่ะ ไม่ใช่ mermaid ใน โองการแช่งน้ำ ซึ่งใช้อ่านประกอบในพระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา พราหมณ์ราชครูผู้ทำพิธีได้อัญเชิญเทพเจ้าสำคัญๆ หลายองค์ ในจำนวนนี้คือพระอิศวรหรือพระศิวะ มีคำบรรยายลักษณะประกอบว่า ประทับมาบนหลังวัวเผือก คือโคอุสุภราช และทรงคล้องสร้อยสังวาลทำด้วยงู(เป็นๆ?)
... ท้าวเสด็จเหนือวัวเผือก เอาเงือกเกี้ยวข้าง
งู กับ เงือก คือคำเดียวกัน คำนี้ใช้มาเรื่อยจนกระทั่งเวลาผ่านมานับร้อยปี ถึงยุค ลิลิตพระลอ นักวรรณคดียังถกเถียงกันไม่จบว่าแต่งในแผ่นดินกษัตริย์องค์ใดกันแน่ แต่ก็ลงความเห็นตรงกันว่าเป็นยุคก่อนสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ในเรื่องนี้ เงือกกลายเป็นอะไรอีกอย่างหนึ่งที่ไม่ใช่งูอีกต่อไป อ่านแล้วคิดว่าเป็นผีน้ำประเภทหนึ่ง คล้ายๆคนเช่นมีผมยาว มีดวงตาโตกลอกไปมาได้ดูน่ากลัว เมื่อใครลงเล่นน้ำเงือกก็เอาผมพันรัดคอแล้วฉุดลงไปใต้น้ำจนจมน้ำตาย เพื่อเอาไปกินหรือแค่ทำให้ตายอย่างเดียว เรื่องนี้ไม่ได้แจกแจง มีอยู่ในตอนนางรื่นนางโรยไปหาปู่เจ้าสมิงพรายที่ภูเขาซึ่งปู่เจ้าสถิตย์อยู่ ผ่านป่าเชิงเขาเต็มไปด้วยสัตว์ร้าย นางก็ขวัญหนีดีฝ่อตามประสาชาววังไม่เคยเห็นป่า
เอ็นดูสองนางตกใจกลัว ระรัวหัวอกสั่น ลั่นทะทึกทะทาว สราวตามหมอผะผ้ำ เห็นแนวน้ำบางบึง ชรทึงธารห้วยหนอง จระเข้มองแฝงฝั่ง สระพรั่งหัวขึ้นขวักไขว่ ช้างน้ำไล่แทงเงา เงือกเอาคนใต้น้ำ กระล่ำตากระเลือก กระเกลือกกลอกตากลม ผมกระหวัดจำตาย
จากอยุธยามาถึงรัตนโกสินทร์ตอนต้น คำว่า "เงือก" ที่แปลว่างูก็ยังใช้กันอยู่ อย่างใน รำพันพิลาป )ของ สุนทรภู่ แต่ก็เกิดความหมายขึ้นใหม่ในเรื่อง พระอภัยมณี ไม่อาจยืนยันได้ว่าสุนทรภู่เป็นกวีคนแรกหรือเปล่า ที่ใช้คำว่า "เงือก" ในความหมายของครึ่งคนครึ่งปลา แต่ก็เป็นคนที่ทำให้คำว่า "เงือก" ลงตัวในความหมายนี้จนกระทั่งถึงวันนี้ละค่ะ
สาวครึ่งคนครึ่งปลามีอีกคำหนึ่ง คือ "นางมัจฉา" แต่ก็ไม่ติดปากคนเท่ากับคำว่าเงือก อย่างนางสุพรรณมัจฉาใน รามเกียรติ์ เป็นลูกสาวทศกัณฐ์ตอนแปลงกายเป็นปลา ไปสมสู่กับนางปลา เกิดลูกออกมาเป็นหญิงสาวครึ่งคนครึ่งปลา ชื่อนางสุพรรณมัจฉา ในที่สุดก็ได้กับหนุมาน แล้วมีลูกด้วยกันคนหนึ่งคือมัจฉานุ ตัวเป็นลิงแต่หางเป็นปลา หลังจากคลอดลูกแล้วบทบาทของนางก็หายไป
ย้อนกลับมาถึงเงือกที่รู้จักกันแพร่หลายมากกว่าจากฝีมือของสุนทรภู่ น่าจะมีเค้ามาจากเงือกใน ลิลิตพระลอ ต่างกันแต่ว่าไม่ได้อยู่ในบึง หากแต่อาศัยอยู่ในทะเลลึก เวลามีเรือผ่านไปมา เกิดเจอพายุเรือแตก บรรดานางเงือกก็ขึ้นมาฉุดเป็นมนุษย์ลงไปเป็นคู่ จึงเชื่อว่าพวกนี้เป็นครึ่งคนครึ่งปลา ไม่ใช่งู อย่างตอนที่สินสมุทรลูกชายพระอภัยมณีไปเล่นน้ำทะเล แล้วเจอเงือกน้ำเข้าไม่รู้ว่าตัวอะไรก็ไล่จับเอามาให้พ่อดู
| เห็นฝูงเงือกเกลือกกลิ้งมากลางชล |
คิดว่าคนมีหางเหมือนอย่างปลา |
| ครั้นถามไถ่ไม่พูดก็โผนจับ |
ดูกลอกกลับกลางน้ำปล้ำมัจฉา |
| ครั้นจับได้ให้ระแวงแคลงวิญญาณ์ |
เช่นนี้ปลาหรืออะไรจะใคร่รู้ |
เงือกที่ถูกจับตัวนี้เป็นชาย สืบทอดรูปร่างมาจากบรรพชนเงือก แต่ว่ารู้ภาษามนุษย์ เพราะบรรพชนอีกส่วนหนึ่งเป็นคน ก็อาสาพาพระอภัยมณี พาเมียและลูกสาวมาช่วยอีกสองแรง จึงเห็นเหตุให้นางเงือกสาวได้ปรากฏโฉมเป็นครั้งแรก สวยน่ารักมากแค่ไหน อ่านคำบรรยายดูนะคะ
| พงศ์กษัตริย์ทัศนาดูเงือกน้อย |
ดูแช่มช้อยโฉมเฉลาทั้งเผ้าผม |
| ประไพพักตร์ลักษณ์ล้ำล้วนขำคม |
ทั้งเนื้อนมนวลเปล่งออกเต่งทรวง |
| ขนงเนตรเกศกรอ่อนสะอาด |
ดังสุรางค์นางนาฏในวังหลวง |
| พระเพลินพิศคิดหมายเสียดายดวง |
แล้วหนักหน่วงนึกที่จะหนีไป |
พ่อแม่เงือกถูกนางผีเสื้อจับกินทั้งคู่ตอนพาพระอภัยมณีหนี เหลือลูกสาวหนีรอดไปขึ้นเกาะแก้วพิสดารได้ พระอภัยหลังจากเล็งๆนางไว้ตั้งแต่แรกพบ ก็ได้เงือกน้อยมาเป็นนางสนมสมใจ มีลูกชายด้วยกันคือสุดสาคร คลอดออกมาเป็นมนุษย์เหมือนพ่อ ไม่ยักมีหางปลาอย่างแม่ แต่มีเรี่ยวแรงดำผุดดำว่ายลงน้ำเก่งตั้งแต่เกิด พอโตขึ้นก็ได้เป็นตัวละครเอกตัวหนึ่งในวรรณคดีเรื่องนี้
ถ้าจะถามว่าเงือกเป็นเผ่าพันธ์อะไร ในเรื่องนี้สุนทรภู่บอกเอาไว้ชัดว่าเป็นสัตว์ ตระกูลเดียวกับปลา ไม่ใช่อมนุษย์อย่างยักษ์ จะเห็นได้จากนางเงือกพอคลอดสุดสาครแล้วก็ไม่เลี้ยงดูเอง แต่ส่งให้พระโยคีบนเกาะแก้วพิสดารเป็นคนเลี้ยงให้แทน บอกว่า
| นางเงือกน้ำคำรพอภิวาท |
ข้าเป็นชาติเชื้อสัตว์เหมือนมัจฉา |
| จะกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงมนุษย์สุดปัญญา |
ขอฝากฝ่าบาทบงส์พระทรงธรรม์ |
| ช่วยเลี้ยงดูกุมารเหมือนหลานเถิด |
เสียแรงเกิดกายมาจะอาสัญ |
| อันข้านี้วิสัยอยู่ไกลกัน |
เช้ากลางวันเย็นลงจะส่งนม |
ถ้าแบ่งตามวิทยาศาสตร์ยุคนี้ เงือกน่าจะเป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมมากกว่าเป็นปลา เพราะถึงจะส่งลูกชายให้พระโยคีเลี้ยง ก็ยังให้กลับมากินนมแม่ทุกวัน
ดูๆบรรดาผู้หญิงที่มาเกี่ยวข้องกับพระอภัยมณี นางเงือกน้อยน่าสงสารมากกว่าเพื่อน เพราะนางดูซื่อไร้เดียงสา ไม่ใช่หญิงเจ้าเสน่ห์เต็มไปด้วยเล่ห์กลอย่างนางละเวง ไม่ใช่คนฉลาดแต่ขี้หึงอย่างนางสุวรรณมาลี ซ้ำแม่เงือกน้อยยังเป็นฝ่ายถูกมนุษย์ผู้ชาย คือพระอภัยมณีเอาเปรียบทางเพศมาตั้งแต่แรก ใช้คารมเกลี้ยกล่อมจนได้ตัวนางมาบำเรอ ในช่วงที่ตัวเองอยู่บนเกาะหาผู้หญิงอื่นไม่ได้ แล้วก็ทิ้งไปทั้งๆนางกำลังตั้งครรภ์ ไม่เคยคิดจะกลับมารับอย่างที่สัญญาไว้ ลูกชายออกจากเกาะไปผจญภัยตั้งแต่เด็กจนหนุ่ม ก็ไม่เคยกลับมาหาแม่ นางต้องอาศัยตามลำพังในวังน้ำท้ายเกาะแก้วอยู่หลายสิบปี จะกลับไปอยู่กับฝูงเงือกก็ไม่ได้ เพราะมีสามีมีลูกเป็นมนุษย์เสียแล้ว จนพระอภัยมณีแก่ชราบวชเป็นฤาษีสามารถเข้าฌาน เหาะมาเยี่ยมพระโยคี ก็เลยมาสอนให้นางเงือกรู้จักรักษาศีล ๕ ซึ่งดูแล้วก็ไม่น่าจะยากอะไรนัก ถ้าหากว่านางเว้นจับสัตว์น้ำเล็กๆน้อยๆกินเป็นอาหาร (ในเรื่องไม่ได้บอกว่าเงือกกินพืช หรือปลาเล็ก) เพราะอีก ๔ ข้อนางเงือกก็ไม่มีโอกาสจะผิดอยู่แล้ว พระอภัยมณีเสียอีกตอนหนุ่มๆ ยังละเมิดครบหมดทุกข้อ คือฆ่านางผีเสื้อ พูดเท็จกับนางเงือกว่าจะมารับแล้วไม่คิดจะมา ละเมิดหญิงที่มีเจ้าของ คือนางสุวรรณมาลีคู่หมั้นอุศเรน ดื่มน้ำจัณฑ์เวลาอยู่ลังกา ส่วนเรื่องลักขโมยก็เอารูปวาดของนางละเวง ที่เป็นของเจ้าละมานมาเก็บเอาไว้เองไงคะ ทั้งที่ไม่มีสิทธิ์…ขออภัย กล่าวหาเสียยาว เพราะไม่ชอบหน้าพระเอกคนนี้ค่ะ
บั้นปลายของนางเงือกผู้น่าสงสารค่อยมีความสุขขึ้นหน่อยหลังจากรักษาศีล ๕ แล้ว พระอินทร์เห็นใจก็เลยลงมาตัดหางปลาให้กลายสัญชาติเป็นมนุษย์ แต่พอจะบวชตามพระอภัยมณีก็มีปัญหาอีกว่าพระอภัยไม่ยอมให้บวช อ้างว่ากำเนิดเป็นสัตว์เดียรฉานบวชไม่ได้ (ขอให้ดูความใจดำของพระเอกเรื่องนี้ด้วยนะคะ!) แต่สวรรค์ก็ยังเห็นใจนาง สุดสาครซึ่งครองเมืองลังกาอยู่ยังกตัญญูต่อแม่ จึงสถาปนาแม่ขึ้นเป็นพระนางจันทวดีพันปีเงือกน้อยในธารา
ขับร้องและประพันธ์ สมยศ ทัศนพันธ์
แสนเพลินสุขสมครั้งชมชื่นวา รี
เห็นนางหนึ่งมีราศรีพริ้งพราย
เจ้าลงเล่นน้ำโผ ดำเวียนว่าย
ดูช่างกรีดกาย งามตา >>
> >
เหมือนนางสวรรค์ในฝันแห่งใจ ปอง
ผิวนวลดั่งทอง อาบท้องธารา
ร่างงาม อ่อน ช้อยไร้รอยใฝฝ้า
เป็นเจ้าแห่งปลา ในสาย ชล>>
พร่าง พราว พรายน้ำใสงาม สะอาด
เห็นพฤกษาชาติ งาม ล้นโอ้ เจ้า เงือกน้อย
ที่ลอยเวียนวนยามเมื่อได้ยล ยวน มอง>>
เหมือนมาสถานวิมานแก้ว แวววาว
น้ำกระเพื่อมพราวเป็นฝอยละออง
โน่น ปลา ใหญ่น้อยว่ายลอยละล่อง
งามดั่งเรียกร้อง ใจ เพลิน>>
พร่าง พราว พรายน้ำใสงาม สะอาด
เห็นพฤกษาชาติ งาม ล้นโอ้ เจ้า เงือกน้อย
ที่ลอยเวียนวนยามเมื่อได้ยล ยวน มอง>>
เหมือนมาสถานวิมานแก้ว แวววาว
น้ำกระเพื่อมพราวเป็นฝอยละออง
โน่น ปลา ใหญ่น้อยว่ายลอยละล่อง
งามดั่งเรียกร้อง ใจ เพลิน
>>
|
ค้นหาทุกอย่างในเว็บครูบ้านนอก :
