Advertisement
โดย สุรสิทธิ์ วิทยารัฐ
ที่มา มติชนออนไลน์
ในอดีตสื่อมวลชนมีบทบาทสำคัญอย่างมากในด้านการกำหนดวาระข่าวสาร (Agenda Setting) ความเป็นตัวกลางการนำคัดและเลือกเสนอข้อมูลข่าวสารในสังคม (Gatekeeper) หรือแนวคิดผู้นำทางความคิดของสังคม (Opinion Leader) แต่ปัจจุบันนี้ บทบาทของสื่อมวลชนซึ่งถือเป็นแกนสำคัญของเหล่านี้ กำลังถูกสื่อใหม่ หรือ “นิวมีเดีย” (New Media) ท้าทาย หรืออาจถึงขั้นแนวคิดและทฤษฎีบางทฤษฎีถูกลบความสำคัญจากตำรายุคใหม่ให้เป็นเพียงประวัติการศึกษาถึงผลกระทบของสื่อมวลชนต่อผู้อ่านเลยทีเดียว
นี่ยังไม่รวมถึงแนวคิดและทฤษฎีในวิชาการนิเทศศาสตร์และสื่อสารมวลชนอีกหลายทฤษฎีที่ปรากฏการณ์ของการเกิดขึ้นของสื่อใหม่ได้ทำให้แนวคิดและทฤษฎีเหล่านั้นลดความสำคัญไปมาก เช่น ทฤษฎีการไหลของข่าวสาร (Information Flow) ได้แก่ ทฤษฎีเข็มฉีดยา (Hypodermic Needle) ที่เชื่อว่าสื่อมวลชนมีบทบาทและทรงอิทธิพลอย่างมากต่อผู้รับสาร ทฤษฎีการไหลของข่าวสารสองขั้นตอน (Two step Information flow) ที่สื่อมวลชนมีบทบาทในการเลือกหยิบนำเสนอข่าวสารไปยังผู้รับสาร โดยเป็นผู้รายงานข่าวสารต่างๆ ที่เกิดขึ้นซึ่งมีมากมายในสังคม
นอกจากนั้น ทฤษฎีแนวเศรษฐศาสตร์ของสื่อ (Media Economics) ได้แก่ การผลิตข่าวสารมวลชน (Mass Production) การเผยแพร่ข่าวสารมวลชน (Mass Distribution) การผูกขาดของสื่อมวลชน (Media Monopolies) ก็กำลังถูกท้าทายจากสื่อใหม่
หากย้อนรอยเหตุปัจจัยที่เกิดขึ้นของสื่อใหม่ทำให้การทำความเข้าใจเกี่ยวกับบาทและอิทธิพลของสื่อมวลชนต้องหันไปในทฤษฎีบางสำนักที่จะมีบทบาทมากยิ่งขึ้น เช่น ทฤษฏีแนววิพากษ์สื่อ (Media Criticism) หรือทฤษฎีเทคโนโลยีเป็นตัวกำหนด (Technology Determinism)
นักวิชาการคนแรกๆ ที่สนใจเรื่องนี้คือ ฮาโรลด์ อินนิส (Harold A Innis) นักวิชาการชาวแคนาดา แห่งมหาวิทยาลัยโตรอนโต้ (University of Toronto) ปรากฏความคิดในหนังสือชื่อ “Empire and Communication” ตีพิมพ์ครั้งแรกในปี ค.ศ. 1950 ราว พ.ศ.2493 และ “The BIAS of Communication” ตีพิมพ์ครั้งแรกในปี ค.ศ. 1951 (พ.ศ.2494) ความชัดเจนของแนวคิดเทคโนโลยีเป็นตัวกำหนดชัดเจนยิ่งขึ้น
เมื่อมีคำพูดของ มาร์แชล แมคลูฮัน (Marshall McLuhan) นักวิชาการสื่อชาวอเมริกาซึ่งได้รับอิทธิพลจากแนวคิดของอินนิส ที่ว่า “Medium is Massage” ในหนังสือชื่อ “Understanding Media : The Extensions of Man” ตีพิมพ์ครั้งแรกในปี ค.ศ. 1964 (พ.ศ.2507) คำพูดที่นับว่าเป็นวรรคทองในหนังสือเล่มนี้ แสดงให้เห็นว่า สื่อเป็นตัวกำหนดรูปแบบการสื่อสารของมนุษยชาติ
จนกระทั่ง ปี ค.ศ. 1989 (พ.ศ.2532) หนังสืออีกเล่มของ แมคลูฮัน ชื่อ “The Global Village” ซึ่งปรากฏคำว่า “สังคมข่าวสาร” (Information Society) เป็นครั้งแรก อาจถือเป็นครั้งแรกที่จุดประกายแก่นักวิชาการสื่อสารมวลชนทั่วโลกให้หันมาสนใจทำความเข้าใจกับการสื่อสารไร้พรมแดนนับแต่บัดนั้น จะเห็นได้ว่าอินเตอร์เน็ตเกิดขึ้นครั้งแรกในสหรัฐอเมริกา ในปี พ.ศ. 2512 และประมาณปี พ.ศ.2530
ขณะที่นักวิชาการคนไทยได้เริ่มนำอินเตอร์เน็ตเข้ามาในประเทศไทย นับเป็นเวลาไล่เลี่ยกับการตีพิมพ์หนังสือเล่มนี้ของแมคลูฮัน จุดเด่นของหนังสือเล่มนี้ของแมคลูฮันคือ การนำเสนอให้เห็นถึงสภาพของเทคโนโลยีสื่อในศตวรรษที่ 21 นั่นเอง
หลังจากนั้น คำว่า สื่อใหม่ (New Media) ก็ค่อยๆ ปรากฏขึ้นในแวดวงเวทีนักวิชาการผู้สนใจศึกษาทำความเข้าใจสื่อมวลชนตามแนวคิดเทคโนโลยีเป็นตัวกำหนด
เมื่อเทคโนโลยีสารสนเทศเปลี่ยนแปลงไป ระบบการสื่อสารของสังคมโดยเฉพาะสื่อสารมวลชนก็จะปรับเปลี่ยนตัวเองเข้าสู่โลกเทคโนโลยีสารสนเทศไปด้วย โดยที่ยังทำหน้าที่และบทบาทหลักของตนเองอยู่ในด้านปรัชญาพื้นฐานสำคัญของความจริง ความถูกต้อง ความตรงไปตรงมา ความเป็นกลาง ความเป็นธรรม และความรับผิดชอบ โดยยังเป็นแหล่งข้อมูลข่าวสาร แหล่งบันเทิงใจ เมื่อเทคโนโลยีการสื่อสารเปลี่ยน รูปแบบและกระบวนการสื่อสารก็เปลี่ยนตามไปด้วย ดังเช่นกรณีการเกิดขึ้นของ “ชุมชนไซเบอร์” (Cyber Community)
เทคโนโลยีการสื่อสารย่อมส่งผลกระทบต่อสังคมและวัฒนธรรม จากเดิมที่เน้นการสื่อสารด้วยภาษาคำพูด มาเป็นภาษาตัวอักษร จนปัจจุบันเป็นภาษาดิจิตอล (Digital Language) การเกิดขึ้นของคอมพิวเตอร์ โทรศัพท์มือถือ สื่อเครือข่ายสังคม (Social Network) เป็นต้น ทำให้พฤติกรรมและจิตวิทยาการสื่อสารในสังคมเปลี่ยนแปลงไป บทบาทของผู้รับสารส่วนใหญ่ในสังคมก็เปลี่ยนจากเดิมที่เคยเป็นเพียงผู้รับ (Passive Audience) มาเป็นผู้สืบค้นและรับรู้ข้อมูลข่าวสารด้วยตัวเองแทน (The Active Audience) นอกจากนั้น การไหลของข่าวสารในสังคมจะมีความหลากหลายช่องทางมากขึ้น
ข้อสังเกตที่น่าสนใจประการหนึ่งคือ จากยุคดั้งเดิมมนุษย์มีสื่อสารตัวต่อตัว เป็นคำพูดหรือมุขปาฐะ เทคโนโลยีสื่อจึงได้วิวัฒนาการสื่อทำให้มนุษย์สื่อสารกันผ่านสื่อมวลชนเหมือนๆ จำนวนมาก (Mass Media) เกิดสื่อมวลชนขึ้นมาหลายประเภท เช่น วิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์ หนังสือพิมพ์ เป็นต้น
แต่ในปัจจุบันการสื่อสารในสังคมเป็นแบบเฉพาะเจาะจงตัวบุคคลมากขึ้น แต่ก็มีความหลากหลายได้ในเวลาเดียวกัน จึงอาจกล่าวได้ว่า “สื่อเครือข่ายสังคม” หรือ “โซเชียล มีเดีย” (Social Media) เช่น ทวิตเตอร์ เฟสบุ๊ค ไฮไฟ ยูทูป เป็นต้น ได้นำผู้คนกลับมาพบกันแบบตัวต่อตัวมากขึ้น พร้อมๆ กันบางกรณีก็เป็นคนในเครือข่ายเดียวกัน แต่สิ่งที่ยอมรับกันว่าสื่อเก่าไม่มีมากนักก็คือความเป็น “พื้นที่สาธารณะ” ของการแสดงความคิดความเห็นทางการเมือง (Political public sphere)
ที่กล่าวมานี้ เพื่อชี้ให้เห็นว่าภูมิทัศน์สื่อ (media landscape) ได้เปลี่ยนแปลงไป ทำให้รูปแบบการสื่อสารของคนในสังคมและวัฒนธรรมเปลี่ยนแปลงไป นักสื่อสารมวลชน โดยเฉพาะสื่อเก่าจะก้าวพร้อมๆ กัน รวมทั้งใช้ประโยชน์จากความเปลี่ยนแปลงนี้อย่างไร หากไม่มีการปรับตัวจากความเคยชินเดิมๆ.
Advertisement
![แนวโน้มของเทคโนโลยีการศึกษาของไทย แนวโน้มของเทคโนโลยีการศึกษาของไทย](news_pic/p42557031726.jpg) เปิดอ่าน 52,536 ครั้ง ![Gen Y วายร้ายจริงหรือ (จบ) Gen Y วายร้ายจริงหรือ (จบ)](news_pic/p25472160520.jpg) เปิดอ่าน 16,041 ครั้ง ![องค์กรของคุณใช้เครื่องมืออัตโนมัติด้านไอทีที่เหมาะสมหรือไม่ องค์กรของคุณใช้เครื่องมืออัตโนมัติด้านไอทีที่เหมาะสมหรือไม่](news_pic/p49086360334.jpg) เปิดอ่าน 9,102 ครั้ง ![วิเคราะห์พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ หมวดที่ 9 เทคโนโลยีเพื่อการศึกษา มาตรา 63-69 วิเคราะห์พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ หมวดที่ 9 เทคโนโลยีเพื่อการศึกษา มาตรา 63-69](news_pic/pic/p46224750843.jpg) เปิดอ่าน 65,020 ครั้ง ![ครู-คนสอนคอมพิวเตอร์กับคอมพิวเตอร์สอนคน ครู-คนสอนคอมพิวเตอร์กับคอมพิวเตอร์สอนคน](news_pic/arrow.jpg) เปิดอ่าน 47,688 ครั้ง ![วิเคราะห์พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542 หมวดที่ 9 เทคโนโลยีเพื่อการศึกษา(2) วิเคราะห์พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542 หมวดที่ 9 เทคโนโลยีเพื่อการศึกษา(2)](news_pic/p30401130908.jpg) เปิดอ่าน 38,713 ครั้ง ![มิติของเทคโนโลยีการศึกษากับการสอนทางไกล มิติของเทคโนโลยีการศึกษากับการสอนทางไกล](news_pic/p12318221719.jpg) เปิดอ่าน 41,982 ครั้ง ![เทคโนโลยีและสื่อสารการศึกษาในฐานะศาสตร์ เทคโนโลยีและสื่อสารการศึกษาในฐานะศาสตร์](news_pic/p26232330903.jpg) เปิดอ่าน 20,542 ครั้ง ![การประเมินความจำเป็นในการกำหนดวัตถุประสงค์ การประเมินความจำเป็นในการกำหนดวัตถุประสงค์](news_pic/p40017720911.jpg) เปิดอ่าน 19,323 ครั้ง ![การวิจัยระดับปริญญาโทและปริญญาเอกทางเทคโนโลยีการศึกษา การวิจัยระดับปริญญาโทและปริญญาเอกทางเทคโนโลยีการศึกษา](news_pic/p37794921002.jpg) เปิดอ่าน 21,644 ครั้ง ![มัลติมีเดีย ที่มาของการขยายเทคโนโลยีเครือข่าย มัลติมีเดีย ที่มาของการขยายเทคโนโลยีเครือข่าย](news_pic/p92591690947.jpg) เปิดอ่าน 13,726 ครั้ง ![หลักการออกแบบของ ADDIE model หลักการออกแบบของ ADDIE model](news_pic/p31533960517.jpg) เปิดอ่าน 172,735 ครั้ง ![แบบตรวจสอบการเรียนผ่านเครือข่าย แบบตรวจสอบการเรียนผ่านเครือข่าย](news_pic/p41806521623.jpg) เปิดอ่าน 12,977 ครั้ง ![ความหมายของระบบ ความหมายของระบบ](news_pic/p42699240809.jpg) เปิดอ่าน 193,787 ครั้ง ![องค์ประกอบของระบบ องค์ประกอบของระบบ](news_pic/p42221920945.jpg) เปิดอ่าน 132,463 ครั้ง ![คุณภาพของสื่อคอมพิวเตอร์ช่วยสอน คุณภาพของสื่อคอมพิวเตอร์ช่วยสอน](news_pic/p25822310824.jpg) เปิดอ่าน 41,724 ครั้ง
|
![ประโยชน์ของการสื่อสารข้อมูล ประโยชน์ของการสื่อสารข้อมูล](news_pic/p47223750835.jpg)
เปิดอ่าน 176,114 ☕ คลิกอ่านเลย |
!["โซเชียล เน็ตเวิร์ก" ช่วยพัฒนาการเรียนการสอน "โซเชียล เน็ตเวิร์ก" ช่วยพัฒนาการเรียนการสอน](news_pic/p20375301010.jpg)
เปิดอ่าน 59,403 ☕ คลิกอ่านเลย | ![การประเมินความจำเป็นในการกำหนดวัตถุประสงค์ การประเมินความจำเป็นในการกำหนดวัตถุประสงค์](news_pic/p40017720911.jpg)
เปิดอ่าน 19,323 ☕ คลิกอ่านเลย | ![การยอมรับนวัตกรรมและเทคโนโลยี การยอมรับนวัตกรรมและเทคโนโลยี](news_pic/p39241140953.jpg)
เปิดอ่าน 28,870 ☕ คลิกอ่านเลย | ![ความพอเพียงของสื่อคอมพิวเตอร์มัลติมีเดียเพื่อการศึกษา ความพอเพียงของสื่อคอมพิวเตอร์มัลติมีเดียเพื่อการศึกษา](news_pic/p79984260914.jpg)
เปิดอ่าน 14,263 ☕ คลิกอ่านเลย | ![เทคโนโลยีสารสนเทศกับการปฏิรูปการศึกษา เทคโนโลยีสารสนเทศกับการปฏิรูปการศึกษา](news_pic/p62174850955.jpg)
เปิดอ่าน 54,911 ☕ คลิกอ่านเลย | ![การออกแบบมัลติมีเดียปฏิสัมพันธ์ การออกแบบมัลติมีเดียปฏิสัมพันธ์](news_pic/p45056171201.jpg)
เปิดอ่าน 17,940 ☕ คลิกอ่านเลย |
|
≡ เรื่องน่าอ่าน/สาระน่ารู้ ≡ ![รายงานประจำปี 2558 สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน รายงานประจำปี 2558 สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน](news_pic/p49175750544.jpg)
เปิดอ่าน 15,155 ครั้ง | ![ลูกขี้อาย ... ทำอย่างไรดี? ลูกขี้อาย ... ทำอย่างไรดี?](news_pic/p67111650940.jpg)
เปิดอ่าน 12,079 ครั้ง | ![5 วิธีชวนขับรถประหยัดน้ำมัน 5 วิธีชวนขับรถประหยัดน้ำมัน](news_pic/p34729400505.jpg)
เปิดอ่าน 11,506 ครั้ง | ![เตือนหญิงตั้งครรภ์ "ขาดไอโอดีน" ลูก เสี่ยง ไอคิวต่ำ เตือนหญิงตั้งครรภ์ "ขาดไอโอดีน" ลูก เสี่ยง ไอคิวต่ำ](news_pic/p50755390920.jpg)
เปิดอ่าน 10,710 ครั้ง | ![คุณหมอญี่ปุ่นแนะนำ! วิธีสร้างนิสัยการนอนหลับที่ดีเพื่อป้องกันโรคสมองเสื่อม คุณหมอญี่ปุ่นแนะนำ! วิธีสร้างนิสัยการนอนหลับที่ดีเพื่อป้องกันโรคสมองเสื่อม](news_pic/p28923050645.jpg)
เปิดอ่าน 5,033 ครั้ง |
|
|