ความเชื่อของชาวอีสาน

ชนเผ่าไทยลาวหรือชาวอีสาน มีระเบียบการปกครองบ้านเมืองซึ่งเป็นมรดกตกทอดมาจากโบราณ เป็นความเชื่อดั้งเดิม ไม่ปรากฏว่ามีประมวลกฎหมายใดๆ เป็นแต่เพียงสิ่งที่ปฏิบัติสืบทอดต่อๆ กันมา ก็ได้กฎเกณฑ์ธรรมะจากพระพุทธศาสนาเข้ามาเป็นแนวทางการปฏิบัติอีกอันหนึ่ง ใครไม่ปฏิบัติตามก็จะถูกลงโทษ หนักๆ เข้าก็จะไม่คบค้าสมาคมด้วย เห็นการลงโทษทางสังคม นอกจากฮีต ๑๒ คอง ๑๔ ซึ่งเป็นแนวปฏิบัติแล้ว ยังมีข้อห้ามอีกคือ คะลำ หรือ กะลำ หรือ ขะลำ ซึ่งสมัยก่อนเขามีการบอกสอนลูกหลานรับช่วงกันมาเป็นช่วงๆ อายุคนโดยไม่จำเป็นเสียเวลาอธิบายเหตุผล ปัจจุบันนี้อาจมีคนรู้จักจดจำหรือปฏิบัติตามเป็นส่วนน้อย

ความหมายของคำว่า คะลำ
คำ “คะลำ” หรือ “กะลำ” หรือบางท้องถิ่นเรียก ขะลำ ซึ่งมีความหมายตามพจนานุกรมภาษาถิ่น ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ของสำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๒ พ.ศ. ๒๕๓๗ หน้า ๑๖ ว่าไว้ดังนี้

กะลำ ๑ เป็นคำนาม แปลว่า สิ่งต้องห้าม
กะลำ ๒ เป็นคำกิริยา แปลว่า เว้น (อย่างว่า อันไหนเห็นว่าบ่ดีก็ กะลำ ซะ)
กะลำซำซอย เป็นคำวิเศษณ์ แปลว่า นอกรีตนอกรอย ทำตามใจชอบ,ตามอำเภอใจ มะลำซำแซะ, มะลำมะลอย ก็ว่า
พจนานุกรมภาษาลาว โดย ดร.ทองคำ อ่อนมะนีสอน หน้า ๒๔ ให้ความหมายไว้ดังนี้
“กะลำ น.สิ่งใดที่เฮ็ดลงไปแล้วบ่ดีบ่งาม เกิดโทษเกิดภัย เกิดเสนียดจัญไรแก่ตนและผู้อื่นโบราณเอิ้น กะลำ, คะลำ ขะลำ ก็ว่าอย่างว่า “หัวโล้นอยากลำ หัวดำอยากเทศน์ คะลำ (พาสิด)”

สรุปความได้ว่า “กะลำ” เป็นสิ่งต้องห้ามที่ทำลงไปแล้วไม่ดีไม่งาม เกิดโทษภัย เกิดเสนียดจัญไรแก่ตนและผู้อื่น โบราณเรียกว่า กะลำ, คะลำ ขะลำ ก็ว่า ตัวอย่าง หัวโล้นอยากลำ หัวดำอยากเทศน์ คะลำ (ภาษิต)”

คะลำเกี่ยวกับการยืน
1.ยืนคร่อมเตาฮ่าง คะลำ
2 หญิงยืนเยี่ยว คะลำ (ห้ามผู้หญิงยื่นเยี่ยว)
3ผู้น้อยยืนใกล้ผู้ใหญ่ คะลำ (ห้ามผู้น้อยยืนใกล้ผู้ใหญ่)
4. เขยยืนใกล้เจ้าโคตร คะลำ (ห้ามลูกสะใภ้และลูกเขยยืนใกล้เจ้าโคตร)

คะลำเกี่ยวกับการย่าง (เดิน)
1 ย่างข้ามตัวคน คะลำ
2 ย่างข้ามพาข้าว คะลำ
3 ผู้น้อยย่างใกล้ผู้ใหญ่ ใภ้ เขยย่างใกล้เจ้าโคตร คะลำ
4 ขึ้นเฮือนบ่ล้างตีน ย่างทืบตีนขึ้นขั้นบันใด ย่างเทิงเฮือนตแฮง ย่างลากตีน คะลำ
5 เมียย่างเอาผ้าเอาสิ้นปัดป่ายผัว คะลำ
6 ย่างก่อนเจ้าหัว (พระ) เหยียบเงาเจ้าหัว คะลำ
7 นุ่งผ้าเตะเตียว ย่างผ่านหน้าเจ้าโคตร คะลำ

คะลำเกี่ยวกับการนั่ง
1 นั่งหย่อนขาไกวขาเทิงเฮือนสูง คะลำ
2 ผู้น้อยนั่งสูงกว่าผู้ใหญ่ ใภ้หรือเขยนั่งสูงหรือนั่งขาไขว่ห้างต่อหน้าเจ้าโคตร คะลำ
3 ผู้หญิงนั่งขัดสะมาธ คะลำ (นั่งขัดสมาธิ)
4 นั่งขัดสะมาธเวลาฟังเทศน์ นั่งฟังเจ้าโคตรบอกสอน คะลำ
5 นั่งตันประตุ นั่งตันขั้นได นั่งหมอน นั่งกลางผู้เฒ่า คะลำ
6 ผู้หนึ่งนั่ง ผู้หนึ่งยืนโอ้โลมกัน คะลำ
7นั่งเทิงหัวบ่อนนอนของตน หรือของผู้อื่น คะลำ

คะลำเกี่ยวกับการนอน
1นอนหันหัวไปทางตาเว็นตก คะลำ (ห้ามนอนหันหัวไปทางทิศตะวันตก เพราะทิศตะวันตกเป็นทิศที่ให้ผีหรือคนตายนอนหันหัวไป)
2. เมียนอนก่อน ตื่นหลังผัว คะลำ
3นอนหงายเล่นดาบ นอนคาบนมเมีย เลียคมมีด คะลำ
4 นอนพกมีด อาวุธ หรือของมีคม คะลำ
5 ใภ้ เขย นอนเปิง พ่อแม่นอนฮ่วมห้องลูกสาวลูกชาย คะลำ
6 นอนหันตีนไปทางพระ คะลำ
7 ยามกินไปนอนยามนอนไปกิน คะลำ
8เอาเสื้อผ้าเก่ามาหนุนต่างหมอน คะลำ
9 นอนบ่ล้างตีน คะลำ

คะลำเกี่ยวกับการกิน
1 ไปป่าเอิ้นกันกินข้าวเสียงดัง คะลำ
2 ไทเฮือนเดียวกันกินบ่พร้อมกัน ผู้น้อยกินก่อนผู้ใหญ่ เมียกินก่อนผัว คะลำ
3 ผู้ใหญ่กินเงื่อนกินผู้น้อย ผัวกินเงื่อนเมีย คะลำ
4 กินข้าวบ่เปิดฝาก่อง บ่เก็บบ่เมี้ยน คะลำ
5กินข้าวแล้วลงเฮือน เอามือเซ็ดหัวบันได คะลำ
6เอาเงื่อนกินให้ทาน คะลำ
7กินอ้าปากกว้าง แลบลิ้น เลียปาก เลียมือ กินคำใหญ่ กินเสียงดัง คะลำ
8ถ่มน้ำลาย คายขี้มูก เวลากิน คะลำ
9 กินข้าวมือซ้ายเวลากินเว้ากัน เอามือเท้าขวาเท้าซ้ายเวลากิน กินเคี้ยวบ่แหลก คะลำ
10กินเหมิดกินเสี้ยง กินเกี้ยงบ่หลอ คะลำ (ห้ามกินหมดกินเกลี้ยงจนไม่มีอะไรเหลือ)
11 ได้กินดี อักกินผู้เดียว ได้กินซิ้นบ่ส่งอา ได้กินปาบ่ส่งปู่ คะลำ
12 กินอิ่มแล้ว บ่ล้างถ้วยล้างชาม คะลำ
13 กินข้าวโต โสความเพิ่น คะลำ
14 กินข้าวกับซิ้นงัวซิ้นควาย คะลำ (เพราะงัว ควาย เป็นสัตร์มีคุณ)

คะลำเกี่ยวกับการไปการมา
1 ผัวไปล่าสัตว์ใหญ่ เมียอยู่บ้านนุ่งซิ่นแดง คะลำ
2ไปจอบฟังเขาเว้าพื้นทานขวันกัน คะลำ (ห้ามไปแอบฟังเขานินทาว่าร้ายกัน)
3ไปเอาบุนกายบ้าน บ่ฮู้แลงบ่ฮู้งาย คะลำ (ไปงานบุญหมู่บ้านอื่น แล้วไม่ยอมกลับบ้านเรือนของตนก่อนค่อยไปต่อ และไม่รู้เวลากินข้าวเช้าข้าวเย็น)
4ผัวไปทางไกล เมียอยู่บ้านตัดผม ทัดดอกไม้ คะลำ
5 ไปโฮ่เนื้อเอิ้นชื่อมัน คะลำ (ห้ามออกชื่อสัตว์ขณะที่เที่ยวล่าสัตว์)
6 ไปบ่ลา มาบ่คอบ คะลำ

คะลำทั่วไป
1 นุ่งห่มผ้าทางกลับ – ใช้ตีนเขี่ยเสื้อผ้า คะลำ
2 ฟันฟืนมื้อเช้าฝัดข้าวมื้อแลงแบกของขึ้นเฮือนหาบฟืนขึ้นบ้าน คะลำ
3 ข้ามขั้นไดขึ้นเฮือน ตีนเช็ดหัวขั้นได คะลำ
4 ฝนตกฟ้าร้องขี่ควายเล่น ยกมีด ยกเสียม ฟันไม้ คะลำ
5 ผ่าฟืน ฟันไม้ ตอกไม้ กลางคืน คะลำ
6แต่งคาดแต่งไถกลางคืน คะลำ
7. ตีก้อนเส้า เอาไม้เอามีดเคาะเสาเฮือน คะลำ
8 ขี่วัว ขี่ควาย หันหลังให้ทางเขา คะลำ
9 เอามือตีแมว ตีหมา เตะวัวเตะควาย คะลำ
10 ปลูกย่านางเดิ่นบ้าน ปลูกผักอีฮุม หมากลิ้นหมา ผักหวานในบ้าน คะลำ
11บุญมหาชาติขี้เมาเข้าวัด คะลำ ตีฆ้องตีกลอง (เว้นแต่กลองรับ) คะลำ
12ไทยเฮือนอื่นมาปิด – เปิดป่องเอี้ยม คะลำ
13 ปรึกษากันไปหาหมอ คนไข้ได้ยิน คะลำ
14วันพระวันศีลก่อนนอน บ่สมมาก้อนส้า คีไฟ แม่ขั้นได ผักตูในวันศีล คะลำ
15 เล่นหมากฮุก หมากสะกา ในเฮือนคนบ่ทันตาย คะลำ
16 โยนกะบุง กะต่า ฟาดเสียม กะด้ง กะเบียนขึ้นเฮือน คะลำ
17. วัดโตคนไข้ เพื่อตัดโลงให้คนไข้เห็นหรือได้ยิน คะลำ
18. เอาเชิงผ้าซิ่นเช็ดหน้า คะลำ
19 ฝนมีดพร้า หอก ดาบสิ่ว ขวาน และปัดเฮือนยามกลางคืน คะลำ
20 ของต่ำไว้สูง ของสูงไว้ต่ำ คะลำ
21 ทุบตี เตะ ถีบ ม้างเฮือน เพซาน คะลำ (ห้ามทุบตี เตะ ถีบ รื้อ พังบ้านเรือน)
22เว้าพ้นตัว หัวพ้นเพิ่น คะลำ (ห้ามพูดเสียงดังเกินตัว เวลาหัวเราะก็หัวเราะดังกว่าคนอื่น)
23 ปากก่อนกวาน ขานก่อนเจ้า คะลำ (ห้ามพูดก่อนกวานบ้าน(ผู้ใหญ่บ้าน)และรีบขานรับก่อนเจ้านาย)
24ตัดกอนฮอนขื่อ คะลำ (ห้ามตัดกอนและรอนขื่อบ้านเรือน)
25ตักน้ำมื้อเช้า ตำข้าวมื้อแลง คะลำ
26 เอาล้อเกวียน ตีนเกวียนที่หักแล้วไปฮองตีนบันได คะลำ
27. คลำน้ำ กินต่อน คะลำ (เข้าทำนองเกลียดตัวกินไข่ เกลียดปลาไหลกินน้ำแกง)
28 เพิ่นบ่เอิ้นโตขาน เพิ่นบ่วานโตซ่อย คะลำ
29 บ่อนเข็ดบ่ยำคะลำบ่ย้าน คะลำ
30 ใส่บาดถามเจ้าหัว คะลำ (ห้ามถามพระเวลาใส่บาตร)
31 ขี้งอยขอน นอนสูบยา คะลำ
32 อยู่ท่งสานวีอยู่ดีถามหมอ คะลำ(อยู่ทุ่งนาห้ามสานพัด อยู่สุขสบายห้ามถามหาหมอ)
33 ฮากไม้สอนขวาน คะลำ (ห้ามรากไม้สอนด้ามขวาน)
34ไง้ขอนหาขี้เข็บ คะลำ (ห้ามฟื้นฝอยหาตะเข็บ)
35 เฮ็ดต่างลี้ ขี้ต่างเซามีแฮง คะลำ (ห้ามทำงานหลบๆ เลี่ยงๆ และนั่งขี้เพื่อจะได้มีเวลาพักเหนื่อย)
36 ขี้คันคากจาแบกขอนยาง คะลำ (คางคกพูดสาวหาวว่าตนแบกขอนยางได้ไม่ดี)
37 ตีเหล็กต่อหน้าช่าง คะลำ
38 ดันผีให้ลุก ปลุกผีให้นั่ง คะลำ
39 หมาเข้าบ้านบ่ด่อมหาง คะลำ
40 ย้ายคันแทนา ย้ายผักตูเฮือน ถมน้ำออกบ่อ ขุดจอมปลวก ไปถมบวกหมู ปลูกเฮือนกวมทาง กวมตอ
คะลำ (ห้ามย้ายคันนาหนึ่ง ย้ายประตูบ้าน ถมน้ำซับ ขดดินจากจอมปลวกเพื่อนำไปถมปลักหมูนอน ปลูกเรือนคร่อมถนนหนทางและตอไม้)
41เอาของใช้ไว้ปนกับของประดับ คะลำ
42เฮือนสองหลัง เฮ็ดเป็นหลังเดียว คะลำหลาย
43. ผัวเมียผิดกัน ข่มเหงกัน ด่าป้อยญาติกัน คะลำ
44 จ่ายเงินแดง แปงเงินขวาง คะลำ
45 ตีหมูซา ด่าหมาเสียด หัวซาเด็กน้อย หัวซาทุกคน คะลำ
46 เอาลูกสาวลูกชายเป็นเมียเป็นผัว เอาคนใช้เป็นเมียเป็นผัว คะลำ
47 เห็นเมียท่านท่า เห็นหน้าท่ายิง คะลำ (เห็นภริยาคนอื่นแล้วท้าทาย พอเห็นหน้าเจ้าตัวเขายิงทันที ไม่ดี)
48 หัวโล้นอยากลำ หัวดำอยากเทด คะลำ
49 เล่นเจ้าหัว เล่นผัวเพิ่น คะลำ (ห้ามเป็นชู้กับพระสงฆ์ และเป็นชู้กับสามีหญิงอื่น)
50 บวดเป็นชี หนีจากบ่อน คะลำ (บวชเป็นชีแล้วหนีจากวัดที่บวชไปอยู่วัดอื่น)
51 ความลับไปฮู้เถิงสอง คะลำ (ห้ามนำความลับไปเล่าให้รู้ถึงสองคน)
52 นาสองเหมือง เมืองสองท้าว ย้าวสองเขย คะลำ (ห้ามทำนาที่มีร่องน้ำสองร่อง ประเทศหนึ่งห้ามมีผู้ปกครองสองคน ห้ามลูกเขยสองคนอยู่ร่วมหลังคาเรือนเดียวกัน)
53 หญิงสองผัว เจ้าหัวสองวัด คะลำ




ขอบคุณบทความดีๆจาก
เวบวัฒนธรรม ประเพณีวิถีอีสาน
http://www.611ppk.th.gs/