ทั้งนี้มีโครงการอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ซึ่งมุ่งเน้นการอนุรักษ์และพัฒนากลุ่มโบราณสถานทั้งภายในเมืองเนื้อที่ 503 ไร่และเขตอรัญญิก เนื้อที่ 1,611 ไร่ เพื่อป้องกันมิให้ถูกทำลายหรือทำให้เสื่อมค่า พัฒนาโบราณสถานและบริเวณเพื่อให้เป็นแหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรม เกิดความภาคภูมิใจในประวัติศาสตร์ของชาติ

มิใช่เพียงความภูมิใจของคนไทยเท่านั้น คณะกรรมการมรดกโลก แห่งอนุสัญญาคุ้มครองมรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของโลก ยังได้ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานของจังหวัดกำแพงเพชร เป็นแหล่งมรดกโลกทางวัฒนธรรม ในการประชุมคณะกรรมการมรดกโลก ที่เมืองคาร์เธจ ประเทศตูนีเซีย เมื่อวันที่ 12 ธันวาคม พ.ศ.2534 นับเป็นมรดกโลกตามบัญชีในลำดับที่ 574 ร่วมกับอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยและอุทยานศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย

เป็นการขึ้นบัญชีเป็นมรดกโลก ตามหลักเกณฑ์ที่คณะกรรมการพิจารณามรดกโลกวางไว้คือ ข้อ 1 ในฐานะที่เป็นตัวแทนที่แสดงให้เห็นถึงความเป็นเอกลักษณ์ด้านศิลปกรรมที่มีความงดงามและเป็นผลงานชิ้นเอกที่ได้รับการสร้างสรรค์จากอัจฉริยภาพด้านศิลปะอย่างแท้จริง ข้อ 3 เป็นตัวแทนที่แสดงให้เห็นถึงความเป็นเอกลักษณ์ด้านที่หาได้ยากยิ่ง หรือเป็นหลักฐานแสดงขนบธรรมเนียมประเพณีหรืออารยธรรมที่ยังหลงเหลืออยู่ หรือสูญหายไปแล้ว

มรดกโลกที่ได้รับกันส่วนใหญ่จะได้ผ่านหลักเกณฑ์เพียงข้อเดียวเท่านั้น แต่อุทยานประวัติศาสตร์มรดกโลกของกำแพงเพชร ผ่านหลักเกณฑ์ถึง 2 ข้อจากทั้งหมด 6 ข้อ ซึ่งทั่วโลกมีเพียง 20 กว่าแห่งเท่านั้นที่ผ่านหลักเกณฑ์ถึง 2 ข้อ

โบราณสถานของเมืองกำแพงเพชร เกือบทั้งหมดเป็นศาสนสถานในพุทธศาสนา ลัทธิเถรวาทแบบลังกาวงศ์ มีอายุไม่เก่าไปกว่าพุทธศตวรรษที่ 19 หรือสมัยพระมหาธรรมราชาลิไท พุทธศาสนาในสมัยนั้นมีพระสงฆ์ 2 ฝ่าย คือ ฝ่ายคามวาสีหรือวัดที่อยู่ในเมือง และอรัญวาสีหรือฝ่ายที่อยู่นอกเมืองไม่น้อยกว่า 40 วัด

สิ่งปลูกสร้างทุกอย่าง เช่น ตัววัด เจดีย์ วิหาร พระพุทธรูป กำแพง เสาอาคาร กุฏิ แม้กระทั่งถานหรือส้วม ล้วนแล้วแต่ใช้ศิลาแลงทั้งหมด ซึ่งถือว่าเป็นโบราณสถานเพียงแห่งเดียวในประเทศและอาจจะแห่งเดียวในโลก ที่ใช้ศิลาแลงมาก่อสร้าง เป็นเอกลักษณ์หาจากที่อื่นไม่ได้ และจังหวัดกำแพงเพชรเป็นจังหวัดเดียวที่ใช้เอกลักษณ์ของโบราณสถานมาตั้งเป็นชื่อจังหวัดนั้นคือ กำแพงเพชร

ชื่อเดิมของกำแพงเพชร คือเมืองชากังราว คำว่าชากังราวเป็นภาษามอญ แปลตรงตัวว่ากำแพงเพชร เพราะกำแพงเมืองมีความแข็งแรงเหมือนเพชรนั่นเอง ปัจจุบันกำแพงเมืองที่หลงเหลืออยู่ในประเทศไทยจำนวน 70 เมือง กำแพงเมืองของจังหวัดกำแพงเพชรเป็นกำแพงเมืองที่สวยที่สุด สมบูรณ์ที่สุดหนึ่งเดียวของเมืองไทย

ขากลับจากภาคเหนือ หากมีเวลาลองแวะเข้ากำแพงเพชรเที่ยวชมเมืองโบราณ อาจจะรู้สึกเสียดายที่ไม่ได้มาก่อนหน้านี้ก็ได้

ขอบคุณที่มา ข่าวสดรายวัน วันที่ 03 มกราคม พ.ศ. 2552 ปีที่ 18 ฉบับที่ 6610 หน้า 24