ผู้จัดการมรดก กับ หน้าที่

หลังจากที่ศาลมีคำสั่งตั้งบุคคลใดเป็นผู้จัดการมรดกแล้ว  สิทธิและหน้าที่ของผู้จัดการมรดกย่อมเป็นไปตามบทบัญญัติกฎหมายแห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยมรดกซึ่งได้บัญญัติถึงสิทธิหน้าที่ความรับผิดชอบและการเพิกถอนผู้จัดการมรดก  ตลอดถึงการรวบรวมจำหน่ายทรัพย์มรดกเป็นตัวเงิน  และการชำระหนี้กับแบ่งปันทรัพย์มรดก  นอกจากนี้ได้บัญญัติถึงกรณีมรดกที่ไม่มีผู้รับและอายุความมรดก  เพราะผู้จัดการมรดกถือเป็นตัวแทนของทายาททุกคนในอันที่จะรวบรวมทรัพย์มรดก   ทั้งจัดแบ่งทรัพย์มรดกและมอบทรัพย์มรดกแก่ทายาท  โดยต้องชำระหนี้กองมรดกก่อน(ถ้ามี)  มิใช่ว่าเมื่อศาลมีคำสั่งตั้งผู้จัดการมรดกแล้ว  ผู้จัดการมรดกจะทำได้ตามอำเภอในตนเองโดยโอนทรัพย์สินเป็นของตนเองโดยลำพังและไม่แจ้งหรือปรึกษาบรรดาทายาทก่อนทั้งที่กฎหมายกำหนดบทบาทของผู้จัดการมรดกไว้แล้วในที่นี้จะขอกล่าวแต่เฉพาะที่เห็นว่าจำเป็นและควรรู้เท่านั้น  ดังมีรายละเอียดต่อไปนี้

1.  หน้าที่ผู้จัดการมรดก

1.  หน้าที่ผู้จัดการมรดกที่ศาลเริ่มนับตั้งแต่วันที่ได้ฟังคำสั่งศาลแล้ว (ม.๑๗๑๖)

2.  หน้าที่ผู้จัดการมรดกต้องลงมือจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกภายใน  ๑๕  วัน  นับแต่วันที่เริ่มหน้าที่ผู้จัดการมรดก (วันฟังคำสั่งศาลหรือถือว่าได้ฟังคำสั่งศาลแล้ว  ตามข้อ ๑) (ม.๑๗๒๘)

3.  ผู้จัดการมรดกต้องจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกให้เสร็จภายใน  ๑  เดือน  หากไม่เสร็จภายใน  ๑  เดือน  ผู้จัดการมรดกร้องขอต่อศาลอนุญาตขยายเวลาอีกได้  แต่ต้องขอขยายก่อนสิ้นกำหนดเวลาหนึ่งเดือน (ม.๑๗๒๙)

4.  บัญชีทรัพย์มรดกต้องมีพยาน  ๒  คน  และต้องเป็นทายาทที่มีส่วนได้เสียในกองมรดก (ม.๑๗๒๙ วรรค  ๒)

(ข้อสังเกต*  คำว่าบัญชีทรัพย์มรดกซึ่งจัดทำขึ้นโดยผู้จัดการมรดกหมายถึง  บัญชีทรัพย์ซึ่งผู้จัดการมรดกที่ได้รับแต่งตั้งจากศาลเป็นผู้ทำ  หาใช่บัญชีทรัพย์ที่ยื่นพร้อมคำร้องขอเป็นผู้จัดการมรดกไม่เพราะขณะทำบัญชีทรัพย์ถือว่ายังไม่มีหน้าที่เป็นผู้จัดการมรดก (คำพิพากษาฎีกาที่  ๑๒๙๒-๑๒๙๓/๒๕๑๒)

                        - มาตรา    ๑๗๒๘,  ๑๗๒๙  เป็นบทบังคับให้ทำบัญชีทรัพย์มรดกไม่ใช่บทบังคับให้ทำบัญชีรับและจ่ายทรัพย์มรดก

                        -  บัญชีทรัพย์มรดกต้องมีรายการแสดงว่าเป็นทรัพย์สิน, สิทธิเรียกร้องอะไรบ้างเงินมูลค่าเท่าใดและแจ้งจำนวนเจ้าหนี้ว่ามีใครบ้าง   เป็นเงินรวมเท่าใด

5.  ถ้าผู้จัดการมรดกมิได้จัดทำบัญชีทรัพย์มรดกให้เสร็จภายในกำหนดเวลาและตามแบบที่กำหนดหรือบัญชีไม่เป็นที่พอใจแก่ศาล  เพราะความประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรงหรือการทุจริต  หรือความไม่สามารถอันเห็นประจักษ์ของผู้จัดการมรดก  ศาลจะถอนผู้จัดการมรดกเสียก็ได้               (ม.๑๗๓๑)

6.  ผู้จัดการมรดกต้องจัดการตามหน้าที่  และทำรายงานแสดงบัญชีการจัดการและแบ่งปันมรดกให้เสร็จภายใน  ๑  ปี  นับแต่วันฟังคำสั่งศาล  หรือถือว่าได้ฟังคำสั่งศาลแล้วเว้นแต่ทายาทโดยจำนวนข้างมาก  หรือศาลจะกำหนดไว้เป็นอย่างอื่น (ม.๑๗๓๒)

7.  ผู้จัดการมรดกไม่มีสิทธิที่จะได้รับบำเหน็จจากกองมรดกเว้นแต่พินัยกรรมหรือทายาทจำนวนข้างมากจะได้กำหนดไว้ (ม.๑๗๒๑)

8.  ผู้จัดการมรดกจะทำพินัยกรรมใด ๆ  ซึ่งตนมีส่วนได้เสียเป็นปฏิปักษ์ต่อกองมรดกไม่ได้  เว้นแต่พินัยกรรมจะได้อนุญาตไว้หรือได้รับอนุญาตจากศาล (ม.๑๗๒๒)

9.  ผู้จัดการมรดกต้องจัดการมรดกด้วยตนเอง (ม.๑๗๒๓)

10.  ถ้าผู้จัดการมรดกเข้าทำนิติกรรมกับบุคคลภายนอก  โดยเห็นแก่ทรัพย์สินอย่างใด  ๆ  หรือประโยชน์อื่นใด  อันบุคคลภายนอกได้ให้    หรือได้ให้คำมั่นว่าให้เป็นลาภส่วนตัวย่อมไม่ผูกพันทายาท  เว้นแต่ทายาท   เว้นแต่ทายาทจะได้ยินยอมด้วย (ม.๑๗๒๔  วรรค ๒)

11.  ผู้จัดการมรดกต้องสืบหาโดยสมควรซึ่งตัวผู้มีส่วนได้เสียและแจ้งไปให้ทราบถึงข้อกำหนดพินัยกรรมที่เกี่ยวกับผู้มรส่วนได้เสียนั้นภายในเวลาอันสมควร       (ม.๑๗๒๕)

12.  ทายาทจะต้องบอกทรัพย์สินมรดกและหนี้สินของผู้ตายตามที่ตนรู้ทั้งหมดแก่ผู้จัดการมรดก (ม.๑๗๓๕)

13.  ผู้จัดการมรดกต้องจัดแบ่งสินมรดกและมอบโดยเร็วโดยชำระหนี้กองมรดก (ถ้ามี) เสียก่อน (ม.๑๗๔๔)

2.  ความรับผิดชอบของผู้จัดการมรดก

1.  ผู้จัดการมรดกต้องรับผิดชอบต่อทายาทในฐานะผู้จัดการและตัวแทนของทายาท (ม.๑๗๒๐) กล่าวคือ

                        1.1  เมื่อทายาทมีความประสงค์จะทราบความเป็นไปของการที่ได้มอบหมายแก่ผู้จัดการมรดกนั้นในเวลาใด ๆ ซึ่งสมควรแก่เหตุ  ผู้จัดการมรดกก็ต้องแจ้งให้ทายาททราบอนึ่ง  เมื่อการเป็นผู้จัดการมรดกนั้นสิ้นสุดลงแล้ว  ผู้จัดการมรดกต้องแถลงบัญชีด้วย (ม.๘๐๙)

                        1.2  เงินและทรัพย์สินอย่างอื่นบรรดาที่ผู้จัดการมรดกได้รับไว้เกี่ยวด้วยการเป็นผู้จัดการการมรดกนั้น   ท่านว่าผู้จัดการมรดก  ต้องส่งให้แก่ทายาทจนสิ้น

                        ­อนึ่ง  สิทธิทั้งหลายที่ผู้จัดการมรดกขวนขวายได้มาในนามของตนเองแต่โดยฐานที่ทำการแทนทายาทนั้น  ผู้จัดการมรดกก็ต้องโอนให้แก่ทายาทจนสิ้น (ม.๘๑๐)

                        1.3  ถ้าผู้จัดการมรดกเอาเงินซึ่งควรจะได้ส่งแก่ทายาท  หรือซึ่งควรจะใช้ในกิจของทายาทนั้นไปใช้สอยเป็นประโยชน์ตนเสีย  ผู้จัดการมรดกต้องเสียดอกเบี้ยในเงินนั้นนับแต่วันที่ได้เอาไปใช้ (ม.๘๑๑)

                        1.4  ถ้ามีความเสียหายเกิดขึ้นอย่างใด ๆ   เพราะความประมาทเลินเล่อของผู้จัดการมรดกก็ดี  เพราะไม่ทำการเป็นผู้จัดการมรดกก็ดี  หรือเพราะทำการโดนปราศจากอำนาจ  หรือนอกเหนืออำนาจก็ดี  ผู้จัดการมรดกจะต้องรับผิด        (ม.๘๑๒)

                        1.5  ถ้าผู้จัดการมรดกกระทำอันใดอันหนึ่งโดยปราศจากอำนาจก็ดีหรือทำนอกเหนืออำนาจก็ดี  ย่อมไม่ผูกพันทายาท  เว้นแต่ทายาทจะให้สัตยาบันแก่การนั้น

                        ถ้าทายาทไม่ให้สัตยาบันผู้จัดการมรดกย่อมต้องรับผิดชอบต่อบุคคลภายนอกโดยลำพังตนเองเว้นแต่จะพิสูจน์ได้ว่าบุคคลภายนอกนั้นได้รู้อยู่ว่าตนทำการโดยปราศจากอำนาจ  หรือทำนอกเหนือขอบอำนาจ (ม.๘๒๓)

2.  เมื่อศาลเห็นสมควรโดยลำพัง  หรือเมื่อผู้มีส่วนได้เสียหรืออัยการร้องขอศาลอาจสั่งให้ผู้จัดการมรดก

                        1.  หาประกันอันสมควรในการจัดการทรัพย์สินของทายาทตลอดจนการมอบคืนทรัพย์สินนั้น

                        2.  แถลงถึงความเป็นอยู่แห่งทรัพย์สินของทายาท (ม.๑๗๓๐ ประกอบ ม.๑๕๙๗)

3.  การเพิกถอนผู้จัดการมรดก

                        ผู้มีส่วนได้เสียคนหนึ่งคนใดจะร้องขอให้ศาลสั่งให้ถอนผู้จัดการมรดกเพราะเหตุผู้จัดการมรดกละเลยไม่ทำการตามหน้าที่หรือเพราะเหตุอย่างอื่นที่สมควรก็ได้  แต่ต้องร้องขอเสียก่อนที่การปันมรดกเสร็จสิ้นลง

                        แม้ถึงว่าจะได้เข้ารับตำแหน่งแล้วก็ดี  ผู้จัดการมรดกจะลาออกจากตำแหน่งโดยมีเหตุอันสมควรก็ได้  แต่ต้องได้รับอนุญาตจากศาล (ม.๑๗๒๗)

4.  ข้อควรระวังในการปฏิบัติหน้าที่ของผู้จัดการมรดก

                        ในการปฏิบัติหน้าที่ของผู้จัดการมรดกนั้น  ผู้จัดการมรดกต้องมีจิตสำนึกว่าเป็นการจัดการแทนทายาทผู้มีสิทธิ์ได้รับมรดกในกรณีเจ้ามรดกไม่ได้ทำพินัยกรรมไว้  หรือจัดการแทนผู้รับพินัยกรรมในกรณีที่มีการทำพินัยกรรม  มิใช่กระทำเพื่อตัวผู้จัดการมรดกเอง  ผู้ที่เป็นผู้จัดการมรดกได้จึงต้องเป็นผู้เสียสละและมีความซื่อสัตย์สุจริตเพราะถ้ากระทำไปเพื่อแสวงหาประโยชน์ส่วนตัว  เช่น  เบียดบังทรัพย์มรดกเป็นของตนเองแล้งก็จะเป็นการกระทำผิดอาญาข้อหายักยอกทรัพย์มรดก  ซึ่งมีโทษถึงขั้นติดคุกได้

                        กรณีที่พนักงานอัยการได้ดำเนินการยื่นคำร้องขอให้ศาลตั้งผู้จัดการมรดก  ซึ่งเป็นการดำเนินการคุ้มครองสิทธิ  เมื่อศาลมีคำสั่งแต่งตั้งผู้จัดการมรดกตามคำร้องแล้ว  หากมีปัญหาในการจัดการมรดก  ผู้จัดการมรดกสามารถขอรับคำปรึกษาจากสำนักงานอัยการได้  เพราะเป็นหน้าที่ของพนักงานอัยการที่จะต้องคอยแนะนำช่วยเหลือผู้ที่มีปัญหาด้านกฎหมายอยู่แล้ว

          -------------------------------------------