หลักของการเกิดลมมรสุมก็เป็นเช่นเดียวกับหลักของการเกิดลมบกลมทะเล หรือลมภูเขาและลมหุบเขา  ซึ่งเกิดขึ้นจากความแตกต่างกันของอุณหภูมิระหว่างบริเวณสองแห่งแต่ทว่าระบบของการเกิดลมมรสุมปกคลุมบริเวณกว้างใหญ่กว่ามาก ซึ่งอาจจะกว้างยาวนับเป็นพันๆ กิโลเมตรได้  ความแตกต่างของอุณหภูมินี้  เป็นเหตุที่ทำให้เกิดความแตกต่างของความกดอากาศ  คือ ในฤดูหนาวอุณหภูมิของทวีปจะเย็นกว่าอุณหภูมิของมหาสมุทร
ความกดอากาศตามบริเวณแผ่นดิน  จึงสูงกว่าความกดตามบริเวณมหาสมุทร  โดยเหตุนี้ลมในระดับต่ำๆ จึงพัดจากทวีปไปสู่มหาสมุทร ส่วนในฤดูร้อนอุณหภูมิของทวีปจะสูงกว่าอุณหภูมิของมหาสมุทร   ความกดอากาศตามบริเวณแผ่นดินจึงน้อยกว่าความกดอากาศตามบริเวณมหาสมุทรโดยเหตุนี้ลมในระดับต่ำจะพัดจากมหาสมุทรไปสู่ทวีป  การพัดของลมในฤดูหนึ่งๆ นี้ เรียกว่า "ลมมรสุม"
           อิทธิพลของมรสุมมีมากที่สุดในทวีปเอเซีย บริเวณเอเชียตะวันออกเฉียงใต้   ณบริเวณประเทศอินเดีย  ปากีสถาน  ไทย และแหลมอินโดจีน  ในระหว่างฤดูหนาวผืนแผ่นดินใหญ่ของทวีปเอเชียจะถูกปกคลุมด้วยอากาศเย็น  และมีความกดอากาศสูงตั้งแต่ผิวพื้นไปจนถึงสูงประมาณ ๓  กิโลเมตร  ส่วนตามบริเวณมหาสมุทรอินเดียจะมีความกดอากาศต่ำในลักษณะนี้จะมีลมพัดจากระบบความกดอากาศสูง  ไปสู่ระบบความกดอากาศต่ำ ระบบของลมในบริเวณนี้มักจะพัดจากทิศตะวันออกเฉียงเหนือสู่ทิศตะวันตกเฉียงใต้ ซึ่งเรียกกันว่า   "ลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ"  (northeast   monsoon)   กระแสลมนี้ค่อนข้างเย็นและมีความชื้นน้อย  จึงมีฝนได้เพียงตามบริเวณชายฝั่งเท่านั้น   เช่น ตามฝั่งอินโดจีน   ส่วนบริเวณลึกเข้าไปในแผ่นดิน  เช่น  ตอนบนของประเทศไทย ฝนจะตกเป็นจำนวนน้อยมากฤดูนี้เรียกว่าฤดูหนาวอยู่ในระหว่างเดือนพฤศจิกายน ถึง   เดือนกุมภาพันธ์  ส่วนในฤดูร้อน ตั้งต้นจากเดือนมีนาคม  ถึง เดือนตุลาคม อุณหภูมิบนผืนแผ่นดินใหญ่ของประเทศจีนจะร้อนกว่า และมีความกดอากาศน้อยกว่าอากาศตามบริเวณพื้นมหาสมุทรอินเดีย ในลักษณะนี้ลมจะพัดจากมหาสมุทรอินเดียไปสู่แผ่นดินใหญ่  ลมนี้มักจะพัดจากทิศตะวันตกเฉียงใต้ไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ  เรียกว่า  "มรสุมตะวันตกเฉียงใต้" (southwest monsoon)ลมชนิดนี้ค่อนข้างชื้น   และพัดหอบไอน้ำไปได้เป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะลมมรสุมที่พัดผ่านประเทศไทยตอนบนขึ้นไปจะทำให้ฝนตกชุก ตั้งแต่กลางเดือนพฤษภาคมถึงกลางเดือนตุลาคม  จึงอาจเรียกว่าเป็นฤดูฝนได้
          กระแสลมอุ่น  ซึ่งมีปริมาณไอน้ำสูง  เมื่อพัดผ่านบริเวณภูเขาจะทำให้กระแสลมนี้ลอยตัวขึ้น  ในการลอยตัวขึ้นนี้อากาศก็จะขยายตัวและเย็นลง ไอน้ำจะกลั่นตัวตกลงมาเป็นฝน     และพายุฟ้าคะนองอย่างหนัก ตัวอย่างของปรากฏการณ์ดังกล่าวนี้คือ   ที่เมืองเชอราปุนจิในประเทศอินเดีย ได้เคยมีฝนตกมากถึง  ๔๕๐ นิ้ว (๑๑,๒๕๐ มิลลิเมตร) ชั่วในระยะเวลาเพียง ๔ เดือนเท่านั้น
          ลมมรสุมอาจจะเกิดขึ้นในบริเวณอื่นๆ ของโลกได้  เช่น บริเวณตอนเหนือของทวีปออสเตรเลีย บริเวณตะวันตกเฉียงใต้ของสหรัฐอเมริกา  บริเวณตะวันออกเฉียงใต้และตะวันตกของทวีแอฟริกา เพราะในระหว่างฤดูร้อนเมื่อผืนแผ่นดินมีอุณหภูมิและความกดอากาศต่ำ ลมจากทะเลจะพัดเข้าหาผืนแผ่นดิน  แต่ปรากฏการณ์ของมรสุมตามบริเวณที่ต่างๆ ของโลกดังกล่าว ยังไม่เด่นชัดเท่ากับปรากฏการณ์ของมรสุมตามบริเวณประเทศอินเดีย และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ซึ่งได้กล่าวมาแล้ว      ซึ่งเราจะได้กล่าวถึงรายละเอียดของมรสุมในประเทศไทยต่อไปในหัวข้อภูมิอากาศของประเทศไทย

สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ เล่มที่ 4