ปัดฝุ่นเกร็ดประวัติสุนทรภู่...."อหังการ์กวี"หรือ "กวีรับจ้าง"

มหิดลปัดฝุ่น"ประวัติสุนทรภู่"
ในบรรดากวีคนสำคัญของไทย พระสุนทรโวหาร (ภู่) หรือ "สุนทรภู่" นับเป็นกวีที่เป็นที่รู้จักทั้งคนไทยและ

ชาวต่างชาติม ากที่สุด

ไม่เพียงความไพเราะงดงามของภาษาเท่านั้นที่ทำให้คนไท ยรู้จักสุนทรภู่ หากแต่ประวัติของสุนทรภู่เองก็ยังมีความน่าสนใจมีเสน ่ห์ชวนติดตาม ไม่แพ้ผลงานของท่าน

ประวัติชีวิตของสุนทรภู่ เป็นปริศนาที่คนรุ่นหลังพยายามติดตามค้นคว้า ทั้งสืบเสาะจากผู้ที่ร่วมสมัยกับสุนทรภู่ จากผลงานของสุนทรภู่ และเมื่อพบหลักฐานใหม่ ก็มีการปรับปรุงชำระประวัติสุนทรภู่ขึ้นใหม่อยู่เสมอ

ทำให้ในวงวิชาการภาษาและวรรณคดีไทยมีหนังสือประวัติส ุนทรภู่ฉบับต่างๆ อยู่จำนวนไม่น้อย หนึ่งในบรรดาหนังสือประวัติสุนทรภู่ มีอยู่ฉบับหนึ่ง คือ ประวัติสุนทรภู่ ฉบับพระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษมณ์) ซึ่งถือเป็นผลงานการค้นคว้าประวัติชีวิตสุนทรภู่ฉบับ แรก คือ เมื่อ พ.ศ.2456

หากแต่ยังมิได้รับการพิมพ์เผยแพร่กว้างขวาง สาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดลจึงจัดได้พิมพ์ขึ้น

การจัดพิมพ์ครั้งนี้นับเป็นการเฉลิมฉลองเนื่องในโอกา ส 222 ปีชาตกาล "มหากวีสุนทรภู่" ทั้งยังมีวัตถุประสงค์เพื่อให้เป็นหลักฐานอ้างอิง ใช้พิจารณาเทียบไปกับประวัติสุนทรภู่ฉบับต่างๆ เพื่อประโยชน์ในการศึกษา

ดังที่ คุณหญิงกุลทรัพย์ เกษแม่นกิจ ราชบัณฑิต อดีตอธิบดีกรมศิลปากร กล่าวเมื่อครั้งที่มีการค้นพบประวัติสุนทรภู่ฉบับพระ ยาปริยัติธรรมธาดาว่า "จะได้ทราบว่า พระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษมณ์) เป็นผู้ริเริ่มศึกษาและประมวลความรู้เกี่ยวกับสุนทรภ ู่ ทั้งยังได้ทราบหลักฐาน แนวความคิด และข้อมูลเกี่ยวกับสุนทรภู่ ที่ผู้ค้นคว้าประมวลได้ในสมัยแรกเริ่มเมื่อความรู้เก ี่ยวกับสุนทรภู่ยังไม่เป็นที่ทราบทั่วกัน"

สิ่งหนึ่งที่ถือว่ามีความ "พิเศษ" กว่าประวัติสุนทรภู่ฉบับอื่นๆ คือ การได้รวบรวมเอาเกร็ดประวัติต่างๆ ไว้ได้ค่อนข้างมาก ซึ่งจะไม่พบในประวัติสุนทรภู่ฉบับอื่นๆ ด้วยเพราะได้ข้อมูลจากบุคคลที่คุ้นเคยกับสุนทรภู่และ อยู่ร่วมสมัยกับสุนทรภู่หลายท่าน จึงทำให้ประวัติสุนทรภู่ฉบับนี้มีความน่าสนใจ

หนังสือ "ประวัติสุนทรภู่" ฉบับพระยาปริยัติธรรมธาดา

ตัวอย่างเช่น เกร็ดเรื่องรัชกาลที่ 2 จะทรงเล่นต่อกลอน แต่จะหาใครเล่นด้วยแล้วสนุกเช่นสุนทรภู่เป็นไม่มี จึงรับสั่งให้เอาบทพระราชนิพนธ์ที่ทรงเป็นกระทู้ไว้ไ ปพระราชทานให้สุนทรภู่แต่งต่อ ซึ่งขณะนั้นสุนทรภู่ยังถูกจำอยู่ในคุก ใจความมีดังนี้

... เล่าว่ารัชกาลที่ ๒ ทรงพระกระทู้ต้นบทไว้ว่า กะรุ่งกะริ่ง กะฉุ่งกะฉิ่ง แล้วให้ใครต่อก็ไม่ออก ไม่รู้หนเหนือหนใต้ว่าจะต่อไปทางไหน จึงรับสั่งให้เอาไปให้สุนทรภู่ ซึ่งก็ต่อกลอนมาว่า "เข็ดแล้วจริงๆ ไม่ทำต่อไป" อ่านรวมว่า "กะรุ่งกะริ่ง กะฉุ่งกะฉิ่ง เข็ดแล้วจริงๆ ไม่ทำต่อไป" ครั้นนำทูลเกล้าถวาย ก็ทรงพระราชทานโทษให้หลุดจากเวรจำแต่วันนั้นตามขอ ...

นอกจากนี้ ยังมีเกร็ดเรื่องพระครูวัดพระปฐมเจดีย์ประชันกลอนกับ สุนทรภู่ ที่แสดงให้เห็นถึง "อหังการ์กวี" ระหว่าง "กวีเมืองกรุง" กับ "กวีบ้านนอก" เป็นเรื่องที่ได้จากการสัมภาษณ์ พระยาสโมรสรฯ มีใจความว่า

เจ้าคุณสโมสรฯกล่าวว่า ครั้งหนึ่งท่านอาจารย์สุนทรภู่ออกไปนมัสการพระปฐมเจด ีย์ ท่านพระครูปฐมเจดีย์นั้นเองเป็นจินตกวีอยู่ในถิ่นนั้ นเอง ทั้งชำนาญภาษาบาลีด้วย จึงนึกว่าจะลองเล่นเพลงมคธกับสุนทรภู่ ดูทีว่าหรือจะดีแต่กลกลอนเท่านั้น หรือจะดีทั้งสองอย่าง ถ้าเช่นนั้นท่านพระครูก็จะได้รับความชมเชยบ้างว่า ตนก็เป็นปราชญ์พอใช้เหมือนกัน

แต่ความมุ่งหมายผิดไปถนัด คือ เมื่อเยี่ยมท่านอาจารย์ ก็กล่าวธรรมปฏิสันถารขึ้นดังนี้ว่า "สุนฺทฺราอาคเตเมปุจฺฉา อหํกิรวจนฝูงชนา ปสํสาศุภสารสะท้านดินฯ.."

ว่าดังนี้ แล้วส่งสำเนาเขียนให้ท่านสุนทร สุนทรที่จะไม่พอใจจะเห็นเป็นว่าพระบ้านนอกขอกนามาหาก ็ผิดประเพณีเยี่ยมเยียน หรือจะติว่าอวดรู้สู้รู้ปั้นล่ำ ธรรมเนียมคนจะไปมาหาสู่กันก็จะต้องทักทายปราศรัยจนมี โอกาสต่อกันได้แล้ว จึงจะควรพูดควรสนทนาเรื่องปัญหาน้อยใหญ่ทางสมณประเพณ ี จึงจะเป็นสิริมงคล จึงเขียนตอบพุ่งลงไปว่า "..ถึงเป็นปราชญ์ก็เป็นปราชญ์นอกประเทศ เป็นเชื้อเปรตมิใช่ปราชญ์ในราชฐาน" แล้วส่งให้ท่านพระครู จะได้แสดงกิริยาอย่างไรต่อไปก็เป็นหมดคำกล่าวเพียงเท ่านี้

สวนที่ดินรกร้างติดวัดเรไร สันนิษฐานว่า เป็นเคหสถานที่สุนทรภู่อาศัยอยู่ในวาระสุดท้ายของชีว ิต ตั้งอยู่ริมคลองบางระมาด

เกร็ดเรื่องความแป็น "กวีรับจ้าง" ของสุนทรภู่ ก็น่าสนใจ เรื่องนี้พระยาปริยัติธรรมธาดา สืบมาได้ความว่า สุนทรภู่ก็เป็นนักเลงเก่งในเรื่องฝีปากสังวาสแลกลอนส ังวาส ไม่มีตัวสู้ พวกหนุ่มจะไปรักหญิงที่ไหนก็มาหาท่านสุนทรภู่ หรือได้รับเพลงยาวเข้าก็มาหาท่านสุนทรภู่ ท่านสุนทรภู่จึงรุ่มรวยมีเงินทองใช้สอยถึงไม่ได้ทำเร ือกสวนไร่นาค้าขายอะไร

พระยาปริยัติธรรมธาดาเขียนไว้ว่า วิธีแต่งเพลงยาวของสุนทรภู่นั้น นัยว่ามีกติกาอยู่ ๓ บท เท่านั้นไม่มากมาย โดยใบที่ 1 เรียกค่าใบแรก 5 ตำลึง ใบที่ 2 เป็น 10 ตำลึง ใบที่ 3 หนึ่งชั่ง ถึงใบสามสัญญาเป็นได้ตัว

อีกเรื่องคือ วาระสุดท้ายของชีวิตสุนทรภู่ ไม่ใคร่มีใครพูดถึง โดยเฉพาะเรื่องที่ว่าชีวิตในบั้นปลายนั้น ท่านเป็นอยู่อย่างไร ตายที่ไหน และยังได้แต่งวรรณคดีอีกหรือไม่ ซึ่งพระยาปริยัติธรรมธาดาสามารถสืบเสาะหาเรื่องราวมา บันทึกไว้ ว่า...

ในบั้นปลายชีวิตสุนทรภู่ได้กราบถวายบังคมลาออกนอกราช การแล้วไปซื้อสวนอยู่ตำบลบางระมาด หากินทางแต่งหนังสือบทกลอนเพลงยาวจนกระทั่งถึงแก่กรร ม ที่บ้านสวนบางระมาดนั้นเอง

นอกจากนี้พระยาปริยัติธรรมธาดายังได้กล่าวถึง "หนูพัด" ซึ่งเป็นทายาทคนสุดท้ายของ สุนทรภู่ไว้ด้วย

มีบุตรที่ปรากฏชื่อเสียง คือเณรหนูพัดนั้น เวลานี้ว่ายังมีตัวอยู่ แต่ยังสืบไม่พบ คำกล่าวเล่าลือว่า หมอสมิทได้ตั้งโรงพิมพ์เก็บหนังสือของท่านอาจารย์ มีพระอภัยมณี เป็นต้น พิมพ์ขายจนรุ่มรวยแล้วคิดถึงท่านอาจารย์สุนทรภู่ เที่ยวสืบหาพระทายาทจะรางวัล ก็ได้ตัวท่านพัดมาบำเหน็จบำนาญไปจนเต็มใจรักที่จะให้ ได้

อภิลักษณ์ เกษมผลล อาจารย์ประจำสาขาวิชาภาษาไทยคณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ทำหน้าที่บรรณาธิการหนังสือประวัติสุนทรภู่ ฉบับพระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษมณ์) และผู้เขียนบทนำเสนอ

อาจารย์อภิลักษณ์กล่าวว่า คุณูปการอย่างสำคัญของบันทึกประวัติสุนทรภู่ ฉบับพระยาปริยัติธรรมธาดา ที่มิอาจปฏิเสธได้ ก็คือ การเป็นงานเขียนที่บุกเบิกการค้นคว้าประวัติและผลงาน ของสุนทรภู่อย่างจริงจัง แม้ว่างานเขียนนี้จะมิได้เป็นที่แพร่หลายก็ตาม แต่ก็อาจจะกล่าวได้ว่าเป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยทำให้งานก ารค้นคว้าประวัติสุนทรภู่ได้ขยายวงกว้างและพัฒนาไปมา กขึ้น

นอกจากจะค้นคว้าและจัดพิมพ์หนังสือ "ประวัติสุนทรภู่ ฉบับพระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษมณ์)" ขึ้นใหม่แล้ว คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล และหน่วยงานอื่นๆ ได้แก่ วัดศรีสุดารามวรวิหาร โดยพระราชพิพัฒน์โกศล (โกศล มหาวีโร) สถาบันสุนทรภู่ โดย พลตรีหญิง อุษณีย์ เกษมสันต์ ณ อยุธยา ศูนย์คติชนวิทยา คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โดยรองศาสตราจารย์สุกัญญา สุจฉายา สำนักงานเขตบางกอกน้อย และมหาวิทยาลัยธนบุรี ยังได้ร่วมกันจัดงาน "เฉลิมเกียรติคุณสุนทรภู่ 222 ปี มหากวีแห่งรัตนโกสินทร์" ขึ้น ตั้งแต่วันนี้ไปจนถึง 29 มิถุนายน 2551 ที่ วัดศรีสุดารามวรวิหาร แขวงบางขุนนนท์ เขตบางกอกน้อย กทม. ซึ่งปรากฏในประวัติของสุนทรภู่ว่าเป็นสำนักเรียนของท ่านในวัยเยาว์อีกด้วย

ด้านพระราชพิพัฒน์โกศล (โกศล มหาวีโร) เจ้าอาวาสวัดศรีสุดารามวรวิหาร กล่าวว่า ขออนุโมทนาในความตั้งใจที่ได้เพียรพยายามรวบรวมเรียบ เรียงรายงานการศึกษาและอนุรักษ์เอกสารโบราณวัดศรีสุด ารามจนกลายเป็นนิทรรศการ "ศรีสุดารักษนุสรณ์" ขึ้น

งานนี้นอกจากจะเป็นการอนุรักษ์เอกสารโบราณอันเป็นมรด กทางพระพุทธศาสนาอันทรงคุณค่าแล้ว ยังอำนวยประโยชน์แก่สาธารณชนผู้สนใจศึกษาทั้งในปัจจุ บันและอนาคตกาล....

รอยสุนทรภู่ -
เดินลอยลำนาวา
งามตาสองฟากฝั่งชล
ท่าเรือแจวเรือหางเรือยนต์
เรือเมล์เรือด่วนลิ่วปลิวลิบตา
ท่องเที่ยวไปตามสายคงคา
หวนคิดขึ้นว่าล่องมาเหมือนใคร
....ดนตรี..........
เดินทางตามธารา
นานมามีคนผ่านไป
ยอดกวีหนึ่งของเมืองไทย
ลอยเรือไม่ใกล้จะไปอยุธยา
เอ่ยบทกลอนยอกย้อนวาจา
ฟังดูเถิดว่าพรรณนาเช่นไร
(พูด)
ถึงโรงเหล้าเตากลั่นควันโขมง
มีคันโพงผูกสายไว้ปลายเสา
โอ้บาปกรรมน้ำนรกเจียวอกเรา
ให้มัวเมาเหมือนหนึ่งบ้าเป็นน่าอาย
ไม่เมาเหล้าแล้วเรายังเมารัก
สุดจะหักห้ามจิตคิดไฉน
ถึงเมาเหล้าเช้าสายก็หายไป
แต่เมาใจนี้ประจำทุกค่ำคืน
..ได้ฟังบทกลอนคำสอนคำสั่ง
ได้ยินคงยังฝังในอุรา
ผ่านไปตำนานขับขานคล้ายว่า
พึ่งพรรณนาให้พาซึ้งใจ
ท่องไปดื่มไปจนได้เวลาค่ำ
ชื่นชมลำน้ำค่ำมาฮาเฮ
ช่วยคลายเบาใจให้หายว้าเหว่
เริ่มเห็นทะเลเข้ามาคนละทาง
ฮืม..ฮืม.ฮืม..ฮืม..ฮืม.ฮืม
ขอบคุณ...........มหิดลปัดฝุ่น"ประวัติสุนทรภู่" ฉบับพระยาปริยัติธรรมธาดา ฉลอง222ปีมหากวีรัตนโกสินทร์.............. ครูติ๋ว