ดวงจำปา..... บุปผาเมืองลาว

ต้นไม้ที่เจ้าฟ้างุ้ม (แห่งล้านช้าง) ทรงโปรดนั้น
คนลาวเรียกกันว่า ต้นจำปาขาว
ตั้งแต่ยุคของเจ้าฟ้างุ้มเป็นต้นมา
 ต้นจำปาขาวนี้ได้รับการยกย่องให้เป็นต้นไม้ประจำชาติลาว

ส่วนต้นไม้ที่คนไทยเรียก ต้นจำปา (Michelia Champaca Linn ) นั้น
 คนลาวเขาเรียกว่าต้นจำปาแดง
ต้นจำปาขาวของลาวนี้ คนไทยเรียกว่าต้นลั่นทม (Plumeria acutifolia Poir)
เป็นไม้ในตระกูล Apocynaceae
ไม้ชนิดนี้เป็นไม้ที่นำมาจากประเทศแม็กซิโก และกลุ่มประเทศละตินอเมริกา

ในอดีตได้มีการนำไม้จำปาขาว เข้ามาปลูก(ในบ้านเรา)จากหลายเส้นทาง
เส้นทางสายแรกได้มีการนำจำปาขาวเข้ามาคือ การเอาเข้ามาผ่านอินเดีย
นำเข้ามาปลูกตามวัดวาอาราม จะเห็นว่าชื่อทั่วไป
ของไม้ชนิดนี้ฝรั่งเรียกว่า Pagoda Tree หรือ Temple Tree

ขอมโบราณมีความผูกพันกับไม้ชนิดนี้มาก
จึงเชื่อว่าน่าจะเป็นจุดที่มีการกระจายออกไปสู่พื้นที่อื่นๆ
ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมทั้งลาวด้วย
เพราะ มเหสีของเจ้าฟ้างุ้มนั้น เป็นธิดาของราชวงศ์นครวัต
และผู้นำไปปลูกในลาวคือเจ้าฟ้างุ้มนั่นเอง

ต้นจำปาขาวนี้เป็นลั่นทมดอกขาว
คนอีสานก็เรียก จำปาขาว
คนเหนือเรียกว่า จำปาลาว*
คนใต้เรียก จำปา
ขอม เขมรเรียก จำไป หรือ จำปาซอ
คนมาเลย์เรียก บุหงากัมโพซา
คนเกาะชวาเรียก กัมโพชา
พิจารณาจากชื่อที่เรียกกันจะเห็นว่ามีการยอมรับว่า
 ต้นลั่นทมนี้มาจากเขมร และนำเข้ามาโดยคนอินเดีย

เส้นทางสายที่สองคือ การนำเอาจำปาขาวเข้ามาจากละตินอเมริกา
โดยทหารสเปญ และนำไปปลูกที่เกาะฟิลิปปินส์ คนไทยทางภาคใต้
ได้นำสายพันธุ์นี้เข้ามาในประเทศไทยพร้อมๆ กับการนำเข้าต้นกระถินบ้าน
ในการปลูกของสเปน จะปลูกต้นจำปาขาวเป็นไม้ประดับและเป็นพืชสมุนไพร
 เพราะใช้ปรุงเป็นยารักษาโรคลำไส้พิการของม้า
 ขณะที่กระถินบ้านนำเข้ามาเพื่อเป็นอาหารของม้าในกองทัพของสเปนในฟิลิปปินส์

ไม้จำปาขาวเป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็ก ลำต้นมีเปลือกเรียบ มีสีเขียวอมเทา
แตกกิ่งมากแต่เปราะ เมื่อกิ่งหักจะมีน้ำยางสีขาวไหลออกมา
ใบเดี่ยวเป็นรูปหัวหอก ปลายใบแหลม
ใบหนามีสีเขียวเข้ม ดอกสีขาวออกเป็นช่อ กลางดอกมีสีเหลือง
ผลมีฝักยาว เมล็ดมีปีก

ไม้จำปาขาวนี้เข้ายาได้หลายส่วน อาทิ
ใบใช้รักษาโรคหืด คนลาวจึงนิยมเอาใบมาอบกรอบแล้วกินเป็นยา
ดอกจำปาขาวใช้ทำธูป หรือ ผสมกับพลูใช้เป็นยาแก้ไอ
ยางจากลำต้นใช้เป็นยาถ่ายหรือรักษาโรคไขข้ออักเสบ

จำปาขาวเป็นไม้ที่มีความผูกพันกับคนหลายชนชาติ
คนลาวปลูกจำปาขาวไว้ตามรั้วบ้านเพื่อสะดวกในการเก็บดอก
คนลาวนิยมนำดอกจำปาขาวมาลอยในน้ำหอม (น้ำอบ) เพื่อใช้ในพิธีรดน้ำดำหัว
และใช้สรงน้ำพระในวันสงกรานต์
โดยจะมีการทำสะพานที่ตกแต่งด้วยพญานาค ส่วนลำตัวของพญานาคนี้
จะมีการเซาะร่องตรงกลางเพื่อให้ชาวบ้านได้เทน้ำที่แช่ดอกจำปาขาวลงไป
น้ำมงคลนี้จะไหลไปตามรางไม้ และสรงพระพุทธรูป
จากองค์พระพุทธรูปน้ำมงคลนี้จะไหลต่อลงไปสู่ภาชนะเก็บน้ำ
คนลาวส่วนใหญ่จะตักน้ำนี้เพื่อเอากลับไปบ้านเรือนของตนเอง
บางคนก็เอาไปอาบน้ำเพื่อเป็นมงคล
บางคนก็เอาไปลูบไล้พอเป็นพิธี
นอกจากนี้คนลาวยังนิยมเอาดอกจำปาขาวมาประดับตกแต่งให้สวยงาม
ในเครื่องบายศรีสู่ขวัญ

คนไทยปลูกจำปาขาว (ลั่นทมขาว) ไว้ตามวัดวาอารามและสุสาน
เพื่อเป็นเครื่องหมายของการแสดงถึงความอาลัยแก่คนที่ตายแล้ว
เช่นเดียวกับคนชวา เขาจะเอาดอกจำปาขาวมาลอยน้ำเพื่อใช้ในพิธีอาบน้ำศพ.........

* ภาษาถิ่น/คำเมืองเหนือ "จำปาลาว" ... "จุมปาลาว" ก็ว่า คือ ต้นลั่นทม
 เปือกใช้ทำยา อย่างตำรายาพื้นเมืองว่า "มุตตขึดหำปอง(พอง)
เอาเปลือกจุมปาลาว อ้อยดำ เปลือกซัก ..." เป็นต้น (a_somjai)

เพลงดวงจำปา

โอดวงจำปา เวลาชมน้อง (เสียงร้องเป็น เวลาชมดอก)
นึกเห็นพันช่อง มองเห็นหัวใจ
เฮานึกขึ้นได้ ในกลิ่นเจ้าหอม
เห็นสานดอกไม้ บิดาปลูกไว้ ตั้งแต่นานมา
เวลาหง่วมเหงา เจ้าช่วยบรรเทา เฮาหายโสกา
เจ้าดวงจำปา คู่เคียงเฮามา แต่ยามน้อยเอย


กลิ่นเจ้าสำคัญ ติดพันหัวใจ
เป็นน่าฮักใคร่ แพงไว้เชยชม 
ยามเหงาเฮาดม โอจำปาหอม
เมื่อดมกลิ่นเจ้า ปานพบเพื่อนเก่า ที่พรากจากไป
เจ้าเป็นดอกไม้ ที่งามวิไล ตั้งแต่ใดมา
เจ้าดวงจำปา มาลาขวัญฮัก ของเฮียมนี้เอย


โอดวงจำปา บุปผาเมืองลาว
งามดั่งดวงดาว ชาวลาวเพิงใจ 
เกิดอยู่ภายใน แดนดินล้านช้าง
ถ้าได้พลัดพราก หนีไปไกลจาก บ้านเกิดเมืองนอน
เฮาจะเอาเจ้า เป็นเพื่อน ฮ่วมเหงา เท่าสิ้นชีวิต
เจ้าดวงจำปา มาลางามยิ่ง มิ่งเมืองลาวเอย.

ชอบเวอร์ชั่นไหนก็เลือกฟังตามใจค่ะ.....

.

.

ขอขอคุณข้อมูลจาก

http://lannaworld.com/cgi/lannaboard/reply_topic.php?id=570

http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=esanlanna&date=04-04-2006&group=4&blog=1