การปฏิรูปการเรียนรู้

บทความเรื่องการปฏิรูปการเรียนรู้

โดย  สมปอง  จันทคง

นักศึกษาปริญญาเอก  รหัส  5251023

----------------

สภาพปัจจุบันและปัญหา

                                ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมาประเทศไทยได้บังคับใช้พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ  พ.ศ.  2542  ตั้งแต่วันที่  20  สิงหาคม  2543  และแก้ไขเพิ่มเติม  พ.ศ.  2545  ผลจากการใช้พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ  พ.ศ.  2542  ได้เกิดปัญหาในการพัฒนาการศึกษาของชาติจนในปัจจุบันต้องเร่งหาทางปฏิรูปการศึกษาในหลายด้าน  เช่น  การปฏิรูประบบบริหารการศึกษา                     การปฏิรูปโครงสร้างการบริหารการศึกษา  การปฏิรูปครูและบุคลากรทางการศึกษา  การปฏิรูปสถานศึกษา  และการปฏิรูปการเรียนรู้  

                                พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ  พ.ศ.  2542  เป็นกฎหมายรับรองผู้มีความเกี่ยวข้องต้องถือปฏิบัติให้บรรลุผลสำเร็จตามเจตนารมณ์ของกฎหมายภายใน  3  ปี  แต่ปรากฏว่าระยะเวลาล่วงเลยมาเป็นปีที่  10  แห่งการใช้พระราชบัญญัตินี้กลับล้มเหลวเกือบจะสิ้นเชิง  ทั้ง ๆ ที่นโยบายในระดับสูงมุ่งมั่นที่จะให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีขึ้น  โดยเฉพาะอย่างยิ่งในระดับ             ผู้ปฏิบัติ  เช่น  สถานศึกษาขั้นพื้นฐาน  ครูและบุคลากรทางการศึกษา  และผู้เรียน       

                                ครูถือว่าเป็นผู้มีบทบาทสำคัญในการปฏิรูปการเรียนรู้  ครูต้องปรับวิธีเรียนเปลี่ยนวิธีสอนจากเดิมที่สอนหนังสือ  ต้องเปลี่ยนเป็นการสอนคน  เพราะปัจจุบันนี้นักเรียนสามารถเรียนรู้ได้ด้วยตนเองจากสื่อต่าง ๆ ทั้งทางวิทยุ  โทรทัศน์  หนังสือพิมพ์  หนังสือตำราเรียน  และรวมทั้งความรู้ทางอินเตอร์เน็ต  นักเรียนเขาพัฒนาตนเองแต่ครูบางส่วนยังไม่ได้ปรับเปลี่ยนวิธีการจัดการเรียนรู้  อย่างปฏิเสธไม่ได้  ถึงเวลาแล้วหรือยังที่ทุกฝ่ายจะต้องปฏิรูปการศึกษาไทย  โดยเฉพาะอย่างยิ่งการปฏิรูปการเรียนรู้

                                ปัญหาการปฏิรูปการเรียนรู้  สิ่งที่บ่งชี้ว่าต้องปฏิรูปการเรียนรู้  คือ

1.       ห้องเรียน  (Class Room)  เพราะห้องเรียนเป็นกรอบในการปกครอง

ควบคุมดูแลนักเรียน  ให้อยู่ในระเบียบวินัย  เพื่อจะได้เรียนวิชาความรู้  ทั้ง ๆ ที่ไม่เอื้ออำนวยให้เขาเกิดการเรียนรู้  เพราะบรรยากาศการเรียนรู้ที่อึดอัด  ห้องเรียนที่ไม่เคยเปลี่ยนแปลงอะไรเลย  กี่ปีผ่านไปห้องเรียนก็ยังอยู่ในสภาพเก่า ๆ เดิม ๆ ไม่ได้เอื้อให้เกิดการใฝ่เรียนใฝ่รู้  หรือส่งเสริมให้คิดกว้าง  คิดไกล  ใฝ่รู้  อยู่อย่างเป็นสุข  ได้อย่างเหมาะสม

2

2.       สื่อนวัตกรรม  (Innovation)  ที่ผ่านมาการผลิตสื่อนวัตกรรมทางการศึกษา

ได้รับความเอาใจใส่  แต่บางครั้งยังใช้สื่อไม่หลากหลาย  ไม่ทันสมัย  ไม่น่าสนใจ  ไม่ส่งผลให้เกิดการเรียนรู้  เช่น  หนังสือหรือตำราเก่า ๆ สื่อเทคโนโลยีที่ล้าสมัย  ใช้ยาก   

3.       วิธีสอน  (Method)  ปัญหาอยู่ที่กระบวนการที่จัดให้แก่ผู้เรียนที่ไม่ได้เน้นให้

เกิดการเรียนรู้  การคิดวิเคราะห์  แสดงความคิดเห็นและการแสวงหาความรู้ด้วยตนเอง ทำให้ขาดคุณลักษณะที่พึงประสงค์  เช่น  เป็นคนช่างสังเกต  ช่างสงสัย  ใฝ่หาคำตอบ  เพราะวิธีการสอนที่ใช้ยังเป็นการสอนหนังสือมากกว่าการสอนคน  และขาดความเชื่อมโยงจากภูมิปัญญาท้องถิ่นกับเทคโนโลยีทางการศึกษา 

4.       ครู  (Teacher)  การปฏิรูปการเรียนรู้จะเกิดขึ้นหรือไม่   ครูถือเป็นผู้มีบทบาท

สำคัญมากที่สุด  เพราะครูยังยึดมั่นตนเองว่าเป็นผู้มีความรู้มากที่สุด  ถูกที่สุด  ไม่ยอมปรับวิธีเรียนเปลี่ยนวิธีสอน ยังใช้วิธีถ่ายทอดความรู้แบบเดิม ๆ  ล้าสมัย  ใช้เทคโนโลยีไม่เป็น  และไม่สนใจที่จะพัฒนาตนเอง  ครูแบบนี้ยังมีอยู่จำนวนมากในระบบโรงเรียน

5.       กระบวนการเรียนรู้  (Process  Learning)  ไม่น่าสนใจ  น่าเบื่อหน่าย 

เพราะครูยังยึดเกณฑ์เนื้อหา  ความรู้  การสอบ  คะแนน  เป็นตัวกำหนดหรือตัดสินความสำเร็จของผู้เรียน  จึงทำให้เกิดความเครียด  ไม่มีความสุขในการเรียน  ไม่เป็นที่พอใจของผู้ปกครอง  กระบวนการเรียนการสอนยังเป็นพฤติกรรมถ่ายทอดมากกว่าการปฏิบัติ  การฝึกหัด  การอบรมบ่มนิสัย  ผู้เรียนเคยชินกับการนั่งนิ่ง  เงียบ  ไม่กล้าแสดงความคิดเห็น  ไม่กล้าแสดงออก  ขาดความคล่องตัวในการที่จะฝึกคิดวิเคราะห์  คิดแบบวิทยาศาสตร์  ไม่รับรู้การปลูกฝังความภาคภูมิใจในศิลปวัฒนธรรมของชาติ  แต่ไวต่อการรับวัฒนธรรมของต่างชาติ      

6.       โรงเรียน  (School)  เป็นแหล่งเรียนรู้ที่อยู่ในระบบ  ข้อบังคับ  มีระเบียบ

แบบแผน  มีผู้มีส่วนเกี่ยวข้องหลายฝ่าย  มีการบังคับบัญชาหลายระดับ  บางครั้งงานพิเศษมีมากมาย  ที่ครูและบุคลากรทางการศึกษาต้องทำ  จนทำให้เสียหายต่อกิจกรรมการเรียนรู้  โรงเรียนจะติดต่อประสานงานกับหน่วยงานอื่น ๆ สักฉบับ  ต้องเสียครูหรือครูต้องทิ้งห้องเรียนไปเกือบตลอดวัน  แล้วอย่างนี้เด็กนักเรียนจะเรียนเก่งได้อย่างไร

7.       ผู้บริหารสถานศึกษา  (Head of school)  ในสถานศึกษาบางแห่งผู้บริหารจะ

เป็นตัวปัญหาที่ทำให้การปฏิรูปการเรียนรู้ไม่ประสบผลสำเร็จ  เพราะผู้บริหารขาดภาวะผู้นำ  ขาดความสามารถในการบริหารจัดการ  ขาดประสบการณ์  หรืออาจเป็นเพราะมีความเชื่อมั่นในตนเองสูง  ไม่ฟังความคิดเห็นของผู้ใต้บังคับบัญชา  ไม่สามารถครองตน  ครองคน  ครองงานได้  จึงทำให้เกิดความล้มเหลวในการบริหารและปฏิรูปการเรียนรู้   

3

                                ปัญหาเหล่านี้มีแนวทางในการแก้ไข  แต่ต้องอาศัยผู้มีส่วนเกี่ยวข้องทุกคนที่จะร่วมมือร่วมใจกันหาแนวทางในการช่วยปรับวิธีเรียนเปลี่ยนวิธีสอน  ช่วยลูกหลานเยาวชนซึ่งเป็นผู้เรียนได้เป็นคนโดยสมบูรณ์ทั้งทางความคิด  สติปัญญา  สังคม  อารมณ์และจิตใจ  หาทาง

ช่วยเหลือปลดปล่อยความทุกข์ของผู้เรียนจากการเรียนรู้  ให้เขาเป็นบุคคลแห่งการเรียนรู้  ภายใต้ความคิดความเชื่อที่ว่า  “นักเรียนสำคัญที่สุด”  หรือ  “ยึดผู้เรียนเป็นสำคัญ”  เพราะเขาเหล่านี้คือผู้ที่จะพัฒนาชาติให้เจริญก้าวหน้าในอนาคต  ในโลกยุคโลกาภิวัตน์และไร้พรมแดน

แนวคิดในการปฏิรูปการเรียนรู้

                                การปฏิรูปการเรียนรู้  ได้มีผู้เสนอแนวคิดทฤษฎีเกี่ยวกับการปฏิรูปการเรียนรู้ไว้  ดังนี้

                                รุ่ง  แก้วแดง  นักการศึกษาที่มีความสำคัญของกระทรวงศึกษาธิการเมื่อทศวรรษที่ผ่านมา  ได้นำเสนอแนวคิดในการปฏิรูปการเรียนรู้ไว้  5  ประการ  กล่าวคือ

1.       ให้สถานศึกษาและชุมชนเป็นผู้มีส่วนร่วมในการวางแผน  กำหนดนโยบาย 

กำหนดเป้าหมาย  จัดทำหลักสูตร  โดยเฉพาะหลักสูตรท้องถิ่น  กำกับดูแล  ควบคุมตรวจสอบคุณภาพ  และสนับสนุนทรัพยากรในด้านภูมิปัญญา  องค์ความรู้  การเงิน  เพื่อให้การศึกษาของเด็กและเยาวชนเป็นการศึกษาที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตและช่วยพัฒนาคุณภาพชีวิตให้ดีขึ้น

2.       การระดมความร่วมมือภาคเอกชนเพื่อจัดการศึกษาด้านอาชีพโดยอาศัยความ

ร่วมมือจากสถานประกอบการ

3.       การปรับรื้อระบบอุดมศึกษาให้เน้นหนักการสอน  การวิจัย  และการบริการ

แบบอิสระเบ็ดเสร็จมากขึ้น

4.       ตรวจสอบและประกันคุณภาพการศึกษา

5.       การระดมทรัพยากรและสรรพกำลัง

สิปนนท์  เกตุทัต  (2545  :  18-19)  กล่าวถึงหัวใจของการปฏิรูปการศึกษา  คือ

1.       ด้านบุคคล  ซึ่งทุกคนมีสิทธิและโอกาสที่มีคุณภาพเสมอกันตลอดชีวิต

2.       ด้านรูปแบบกระบวนการเรียนรู้ต้องยึดผู้เรียนเป็นสำคัญ  ให้รู้วิธีการเรียนรู้ที่ถูกต้องเหมาะสม

3.       ด้านทรัพยากร  การจัดการศึกษาต้องกว้างขวางทั่วถึงและเป็นธรรม

4

เกษม  วัฒนชัย  (2545  :  18-20)  กล่าวว่าการเรียนรู้คือหัวใจของการปฏิรูป 

มุ่งเน้นกระบวนการปลูกฝัง  ถ่ายทอด  ฝึกอบรม  ให้เกิดความรู้  เจตคติ  ความเข้าใจ  ความเชื่อศรัทธา  ระบบคุณค่า  ระบบคุณธรรม  การควบคุมและการดูแลตนเอง  ทักษะและการทำงานให้แก่ผู้เรียน  เพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในความรู้สึกนึกคิดและพฤติกรรมของผผู้เรียน  ตามวัตถุประสงค์การเรียนรู้  ต้องยึดหลักว่าผู้เรียนสำคัญที่สุด  สามารถเรียนรู้ด้วยตนเอง  มุ่งเสริมสร้างแหล่งเรียนรู้  เพื่อให้เกิดสังคมแห่งการเรียนรู้ที่ผู้เรียนมีโอกาสเรียนรู้ได้อย่างเท่าเทียมและทั่วถึง  (ศูนย์ปฏิบัติการปฏิรูปการศึกษา.  2544  :  80)

เสกสรร  แย้มพินิจ  (ออนไลน์)  ได้เสนอแนวคิดในการปฏิรูปการเรียนรู้  ไว้  3 

ประการ  ดังนี้

1.       ทุกภาคส่วนต้องมีส่วนร่วมในการรับผิดชอบในการจัดการศึกษาอย่างเต็ม

ศักยภาพ  ทั้งภาครัฐและเอกชน  ชุมชน  พ่อแม่  ผู้ปกครอง  ครู  และโรงเรียน

2.       รัฐและส่วนกลางต้องกระจายอำนาจลงสู่ระดับภูมิภาคและท้องถิ่นให้เป็นผู้

ตัดสินใจตามภารกิจและความรับผิดชอบ

3.       ต้องมีการตรวจสอบคุณภาพเพื่อให้มั่นใจแน่ใจเชื่อใจได้ว่ามีคุณภาพในการ

จัดการเรียนรู้

สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน  ได้เสนอแนวคิดในการปฏิรูป

การเรียนรู้  ดังนี้

1.       ในระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน  ผู้เรียนส่วนใหญ่มีจุดอ่อนในด้านทักษะการคิด 

ทักษะการค้นคว้า  รวมทั้งความรู้พื้นฐาน  5  สาระหลัก  สถานศึกษาต้องประเมินผู้เรียนอย่างหลากหลายไม่ใช่เฉพาะการทดสอบเพียงอย่างเดียว  และพบว่าครูต้องได้รับการพัฒนาเพิ่มเติมในด้านความรู้และแนวทางปฏิบัติในการวัดผลประเมินผลผู้เรียนมากขึ้น

2.       ระดับอุดมศึกษา  การดำเนินการปฏิรูปการศึกษา  มีการส่งเสริมและพัฒนา

หลักสูตรให้หลากหลาย  เรียนรู้ด้วยประสบการณ์จริง  คัดเลือกบุคคลเข้าศึกษาให้สอดคล้องกับการจัดการเรียนรู้ระดับการศึกษาขั้นพื้นฐานที่เปลี่ยนไป 

5

จากการนำเสนอแนวคิดในการปฏิรูปการเรียนรู้ทุกท่านที่กล่าวมาข้างต้น 

สรุปได้ว่า  หน่วยงาน  หรือบุคคลที่จะต้องมีส่วนร่วมในการปฏิรูปการเรียนรู้  สรุปได้ดังนี้

1.       รัฐบาล  ต้องให้การสนับสนุนทั้งงบประมาณและอัตรากำลังให้กับ

สถานศึกษาอย่างเพียงพอ  ต้องกระจายอำนาจลงสู่ส่วนภูมิภาคและท้องถิ่น  เพื่อให้การบริหารจัดการเป็นไปอย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพเกิดประสิทธิผล

2.       ภาคเอกชน  ต้องมีส่วนร่วมในการระดมทรัพยากรเพื่อให้การพัฒนาคุณภาพ

และช่วยเหลือผู้เรียนในด้านต่าง ๆ อย่างทันท่วงที

3.       สถานศึกษา  ต้องมุ่งมั่นพัฒนาศักยภาพของผู้เรียนให้เป็นไปตามนโยบาย 

เป้าหมาย  เป็นบุคคลแห่งการเรียนรู้  อยู่ร่วมกับสังคมได้อย่างมีความสุข

4.       ชุมชน  ต้องสนับสนุนส่งเสริมด้านทรัพยากร  เพื่อให้การพัฒนาคุณภาพผู้เรียนเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ  เกิดสังคมแห่งการเรียนรู้ตลอดชีวิต

คุณภาพการศึกษาต้องสามารถตรวจสอบได้  มีการประกันคุณภาพการศึกษา

ทั้งจากองค์กรภายในและองค์กรภายนอกที่น่าเชื่อถือ

กรอบการปฏิรูปการเรียนรู้ของผู้เรียน

                                                                                      Plan

                   Action                                          กรอบการปกิรูปการเรียนรู้                         Do