รู้จัก.....ดอกไม้ในวรรณคดี

มวลดอกไม้นานาพรรณ  อันอยู่ประดับโลก  บ้างก็มีสีสันฉูดฉาด  บาดตา บ้างก็มีกลิ่นหอมหวนชวนดม  แต่ไม่ว่าจะเป็นดอกไม้เช่นใด   ไม่ว่าจะเป็นไม้ดอกหรือไม้ใบ  ต่างก็มีเสน่ห์ ของตัวเองแตกต่างกันไป   สร้างความชุ่มชื่นให้แก่อารมณ์ของผู้พบเห็นอย่างที่เรียกว่า “อาหารตา อาหารใจ ” ช่วยคลายความเครียดได้ทางหนึ่ง  ซึ่งไม่เป็นเรื่องแปลกที่จิตกวี  หรือนักประพันธ์ทุกยุคทุกสมัยต้องนำเอาพันธ์ไม้ไปเป็ฯส่วนหนึ่งประกอบไว้ในวรรณกรรมของตนด้วย

         จิตกวีของไทยก็เช่นกัน   ต่างก็สนใจนำเอาพันธ์ไม้มาเรียบเรียงคำให้เป็นร้อยกรองที่มีความไพเราะเพราะพริ้ง   สอดแทรกเข้าไปในบทประพันธ์  ในบทชมสวนบ้าง  เดินทางกลางป่าไพรบ้าง   บทเกี้ยวพาราสีบ้าง  การอ่านวรรณคดีจึงได้ทั้งรสหนังสือ   ความรู้เรื่องพันธุ์ไม้ที่บ้างครั้งเรายังไม่รู้จัก  ไม่เคยพบเห็นด้วยซ้ำไป   อีกทั้งยังใช้สำหรับค้นคว้าทางด้านวิชาการ

         เราจะพบญาณทัศนะของกวีต่อต้นไม้  ที่นำมาใช้ในบทประพันธ์ต่างๆ กัน   เช่น

- จะเห็นได้ว่าคนไทยตั้งแต่สมัยโบราณอยู่กับต้นไม้ด้วยความรัก  มีความสุขตามอัตภาพ   สภาพดั้งเดิมของคนไทยปลูกบ้านยกพื้นปล่อยใต้ถุนโล่ง  เนื่องจากป้องกันน้ำท่วม   บางแห้งพื้นที่ลุ่มไม่เหมาะต่อการปลูกพรรณไม้ชนิดที่ไม่สามารถทนแรงของน้ำเมื่อถึงเวลาน้ำท่วมได้   ก็ใช้ชานเรือนทำสวนกระถาง  เช่น วรรณคดีเรื่องขุนช้างขุนแผน  ตอน   ขุนแผนขึ้นเรือนขุนช้าง   ได้พรรณนาต้นไม้ไว้หลายชนิดภายในบริเวณบ้านของขุนช้าง

- ใช้ชื่อไม้แสดงความคร่ำครวญถึงนางอันเป็นที่รัก  เป็นแบบแผนคลาสสิค  

เช่น  กาพย์ห่อโครง “ นิราศธารโศก ” ของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร์ ( เจ้าฟ้ากุ้ง ) ลิลิตตะเลงพ่าย   ของสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส  เป็นต้น

- ใช้ไม้ชนิดนั้นๆ แสดงปรัชญา   สุภาษิต  และคำพังเพย  

- แสดงประวัติพันธ์ไม้  เช่น   “ มณฑามาแต่แขก ”

จากการศึกษาจะเห็นได้ว่าดอกไม้ในวรรณคดีส่วนใหญ่มักเป็นไม้ดอกที่มีสีสัน สวยงาม  และมีชื่อเป็นมงคล   จะพบมากในวรรณคดีเรื่องอิเหนา  พระราชนิพนธ์ใน พระบาทสมเด็จพระเลิศหล้านภาลัย ( รัชกาลที่ ๒ )  และวรรณคดีเรื่องขุนช้างขุนแผน   พระราชนิพนธืในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช  ( รัชกาลที่ ๑ ) ส่วนใหญ่มักจะแต่งเป็นคำประพันธ์ประเภทนิราศ  อันได้แก่  บทประพันธ์  นิราศธารโศก   ของ  เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร์  ( เจ้าฟ้ากุ้ง )  นิราศพระบาท  ของ  พระสุนทรโวหาร  ( สุนทรภู่ )  เป็นต้น  นอกจากนั้นยังมีบทประพันธ์ประเภท  โคลง  ฉันท์  กาพย์  ลิลิต อีกด้วย  เช่น  บทละครนอกเรื่องคาวี  พระราชนิพนธ์ใน     พระบาทสมเด็จพระเลิศหล้านภาลัย ( รัชกาลที่ ๒ ) บทละครเรื่องเงาะป่า พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ( รัชกาลที่ ๕ )  มัทนะพาธา  พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  ( รัชกาลที่ ๖ )  โคลงนิราศนรินทร์  ของ  นายนรินทร์  ธิเบศร์ ( อิน ) บทละครเรื่องพระอภัยมณี ของ พระสุนทรโวหาร ( สุนทรภู่ ) ลิลิตพระลอ  โคลงโลกนิติ  ขุนช้างขุนแผน   กาพย์พระไชยสุริยา  บุณโณวาทคำฉันท์  กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง    ลิลิตตะเลงพ่าย   เป็นต้น